به گزارش حلقه وصل، جواد علیزاده نامی فراتر از یک کاریکاتوریست در عالم رسانه ای ایران به حساب می آید. در روزهایی کشور به واسطه تحریم ها و جنگ تحت فشار بود و با کمبود امکانات دست و پنجه نرم می کرد ، مجله طنز و کاریکاتور فراتر از مسئولیت فرهنگی اش تبدیل به یک رسانه ای شد که همپای رویدادها و اتفاقات مهم ایران و جهان قدم برمی داشت.
از اولین ویژه نامه های طنز و کاریکاتور که به طور جدی مورد توجه قرار گرفت می توان به ویژه نامه طنز و کاریکاتور جام جهانی 1982 اشاره کرد که در قطع های کوچک مجموعه جذاب از کاریکاتورهای زیبای ستاره های فوتبال جهان و طنزهای جذاب در این ارتباط بود. جام جهانی 1986، جام ملت های آسیا سئول 1988 ، جام جهانی 90 ایتالیا و بازی های آسیایی 90 پکن از آثار کاملا فوتبالی جواد علیزاده و مجله طنز و کاریکاتور هستند که در زمانه خود بشدت مورد توجه قرار گرفتند. زیبایی شناسی که جواد علیزاده در خلق کاراکترهای فوتبالی به کار می گرفت ، سبک تازه ای از کاریکاتورهای فوتبالی را به علاقمندان ارائه می کرد، چهره های زیبا ، ظرافت و ریزه کاری هایی که در خلق جزئیات اندام و لباس ها به کار گرفته شدند آن ها را تبدیل به آثاری ماندگار کرده اند. با جواد علیزاده همه کاره مجله طنز و کاریکاتور گفت و گو کرده ایم که در زیر می خوانید:
-چه خبر آقای علیزاده؟ در حال حاضر مشغول کارهای مجله طنز و کاریکاتور هستید؟
بله من الان درگیر شماره بعدی مجله هستم البه یک مقدار دیر شده و از زمان عقب هستیم. بخشی از این موضوع به خاطر مشکلات کاغذ و مسایل مالی مربوط به بخش خصوصی است اما بخشی از وقفه ها هم به خاطر خود من است. هر دفعه که می خواهیم مجله را دربیاوریم اتفاق تازه ای رخ می دهد و با خودم می گویم بگذار به این سوژه بپردازم. اما این اتفاق خوبی نیست چرا که ازانتشار آخرین شماره مجله چهار ماه گذشته است.
-چه شد که فوتبال این همه در کاریکاتورهای شما و مجله طنز و کاریکتور نقش داشته است.
می توان گفت یکی از رسانه های مهمی که به فوتبال و ورزش از همان دهه شصت می پرداخت طنز و کاریکاتور بود. من از بچگی فوتبال بازی می کردم. بچه نارمک هستم و در زمان کودکی و نوجوانی دراین محله در زمین بزرگ فوتبال بازی می کردیم.آنقدر عاشق فوتبال بودم که گرمازده می شدم. من از فوتبال اما درسی که گرفتم روحیه همکاری و تعاون بود که منجر به پیروزی می شد. لذت بردن از همکاری و کاری را با کمک هم انجام دادن، برای من در فوتبال فقط گل زدن مهم نبود. همیشه نسبت به کسانی که پایشان به توپ فوتبال نخورده یک حسی دارم و فکر می کنم لذت بزرگی را تجربه نکرده اند. با توجه به اینکه با مطبوعات سر و کار داشتم و علائق فوتبالی هم در من بود از سال 60 کاریکاتور و طنز فوتبالی را شروع کردم؛ با توجه به اینکه در آن شرایط امکانات فوق العاده کم بود این کار یک نو آوری به حساب می آمد.
-یادتان هست اولین کاریکاتوری که از بازیکن فوتبال کشیدید چه زمانی بود؟
من از بچگی به امجدیه می رفتم و یک امجدیه بروی حرفه ای بودم و یکی از کارهایم این بود که از بازیکنان مورد علاقه ام امضا می گرفتم. یک کلاسور کوچک داشتم که در آن عکس بازیکنان تیم ملی را می کشیدم؛ البته نه کاریکاتور بلکه به شکل رئال آن را می کشیدم و در شرایطی که امکانات تصویری نبود ، این طراحی ها در کیهان ورزشی چاپ می شد. یکی از بازیکنان محبوبم آقای جلال طالبی بود که امضایش را دارم و از اولین کسانی بود که تصویرش را کشیدم. من هنوز هم به آقاطالبی علاقه دارم و باایشان دوستی اینترنتی دارم و در مجله هم با او مصاحبه کردم. عزیز اصلی ، همایون بهزادی ، اکبر افتخاری و علی جباری هم کسانی بودند که تصویرشان را می کشیدم. یادم هست جلال طالبی از من خواست که یک چهره بزرگ از ایشان کار کنم که در آن سال مرد سال فوتبال ایران شده بود. تشویق این افراد باعث شد که من به کار کاریکاتور فوتبالی رو بیاورم. آن زمان صحنه های گلی که در امجدیه به وجود می آمد را می کشیدم. شاهین و دارایی قدرت های اصلی فوتبال آن زمان بودند و من طرفدار دارایی بودم که جلال طالبی و عزیز اصلی در آن بازی می کردند. یادم هستم که تصاویر بازی ها را در امجدیه می کشیدم و در مدرسه برای بچه ها از روی تصاویر بازی را گزارش می کردم.
-اما انگار از جام جهانی 1982 بود که شما به طور جدی به خلق کاریکاتورهای فوتبالی رو آوردید. کاریکاتورهایی که کاراکترها و شخصیت هایشان کاملا امضای سبک کاری شما را داشتند. ایده این ویژه نامه ها چگونه شکل گرفت؟
در ابتدای انقلاب فضا به گونه ای بود که جو کاملا سیاسی بود و من هم کاریکاتورهای سیاسی دارم که در زمان خودش مورد توجه قرار گرفتند. من در همان ابتدا اما در کیهان کارم را از دست دادم و چون از فوتبال لذت می بردم به آن پناه بردم. در همین زمان بود که با ایده هایی که در زیبایی شناسی استیل و فیگور و کاریکاتور داشتم آلبوم کاریکاتور فوتبالی را منتشر کردم.
-یکی از عوامل جذابیت کاریکاتورها و کاراکترهایی که شما خلق کردید ظرافت و همین حس زیبایی شناسی است که وجود دارد. جزئیات دراین کاریکاتورها خیلی قوی هستند و به طرز شگفت آور و ظریفی به چشم می خورند. مثل کفش های آدیداس سه خط یا لباس و شورت ورزشی...
بله این جزئیات در کارهای من خیلی اهمیت دارند. در ماجرای فیزیک بدن کاراکترها ، باالطبع فیزیک مارادونا با سوکراتس با آن استیل خاصش یا شیرجه های لئو یاشین تفاوت هایی داشت و من این ها را از روی عکس هایی از آن ها می دیدم الهام می گرفتم. از طرفی خیلی روی لباس و جزئیات آن ها تاکید داشتم، فرم و رنگ لباس و کفش که در نهایت برای خودش سبکی شد و فوتبالیست ها خیلی از این خوششان می آمد. اما جالب است بدانید همین کارها به سختی مجوز می گرفتند. می گفتند این هیجان در آن شرایطی که کشور داشت برای جامعه و جوانان خوب نیست.
-یکی از جذاب ترین کاراکترهایی که در مجله طنز و کاریکاتور خلق شد "مفسر شوت" بود که بسیار طنزآمیز و جالب بود و نکته قابل توجهش اینکه مفسر شوت بازی افتتاحیه جام جهانی 1990 را درست پیش بینی کرد؟
در جام جهانی 1986 مفسر شوت را خلق کردم که گزارشگر بازی فینال بود. مفسرشوت یک ترکیب دوپهلو است و هم مفسری است که با شوت سر و کار دارد و همینکه آدم شوتی است. این کاراکتر را از مفسرانی گرفته بودم که بدون ضابطه آمده بودند. یادم هست که برای برنامه "ورزش و مردم" کاریکاتور می کشیدم ولی یک روز به تلویزیون رفتم تا کارهایم را تحویل بدهم دیدم که همه چیز تغییر کرده و گفتند دیگر نیازی به کاریکاتور ندارند. از همان موقع بود که با ورود بی ضابطه مفسرها مواجه شده و به فکر خلق مفسر شوت افتادم.
-ماجرای پیش بینی بازی افتتاحیه جام جهانی 1990 چه بود که مفسر شوت توانست برد کامرون را پیش بینی کند؟
بله در جام جهانی 90 مفسرشوت تنها کسی بود که پیش بینی کرد کامرون یک بر صفر آرژانتین را می برد. این هم براساس ذهنیتی بودم که از اخبار قبل از جام جهانی داشتم. می دیدم کامرون تیم خوبی است و آرژانتین هم بازی رسمی و جدی نداشت. از طرفی مفسرشوت بود و اگر اشتباه هم پیش بینی می کرد اتفاق خاصی نمی افتاد و این کاراکتر نتیجه یک بر صفر به نفع کامرون را پیش بینی کرد. در آن زمان نشریه ای به نام آینه نوشته بود که "جواد علیزاده" تنها آدم روی کره زمین است که این نتیجه را درست حدس زده است.
-از جام جهانی 78 که تیم ایران برای اولین بار به جام جهانی رفت کاریکاتوری کشیدید؟
-من در جام جهانی 78 در روزنامه کیهان بودم و چند کاریکاتور از بازی های ایران به خصوص بازی ایران و هلند را کشیدم. جالب است که من در آن زمان طرفدار تیم ملی هلند بودم چرا که بازیکن محبوبم یوهان کرایف بود. هرچند او در سال 78 نبود اما هلند کماکان تیم محبوبم بود.
-خیلی وقت ها هم کاریکاتورهای کرویف را در مجله منتشر می کردید...
بله و بعد از مرگش خیلی متاثر شدم. البته در آن بازی ایران و هلند عرق ملی به من غلبه کرد و یادم هست کاریکاتوری که کشیدم سوژه اش این بود که داور با اعلام دو خطای پنالتی به نفع گرفته است.البته من جوان بودم و در آن کاریکاتورها اغراق کمتری وجود داشت. در جام های بعدی خیلی بیشتر سعی کردم به جزئیات و لباس ها دقت کردم. موضوعی که همیشه برایم مهم بوده اینکه مدل لباس ها و مدل موهای کسانی که می کشم مد روز باشد.
-اما در ویژه نامه جام جهانی 86 خیلی طرفدار آرژانتین و مارادونا بودیدو کاریکاتورها و طنزها هم چنین سویه ای داشتند.
درست است من طرفدار آرژانتین و مارادونا بودم. در فینال جام جهانی 86 هم خیلی خوشحال شدم که آرژانتین پیروز شد. من بازی های جام جهانی 86 مکزیک را در سه چهار کشور مختلف دیدم. خرداد سال 65 بود و من باید برای یک فستیوال به یوگسلاوی می رفتم که همزمان با برگزاری مسابقات جام جهانی بود. در آن زمان تلویزیون ایران به دلایل همان هیجانی که می گفتند مناسب جامعه نیست بازی ها را پخش نمی کرد ، بلکه در اخبار نتایج را اعلام کرده و آخر شب خلاصه ای از بازی را نشان می دادند اما جالب است که در همان جام جهانی تیم ملی عراق که با ما در جنگ بود حضور داشت.
-در کدام کشورها بازی ها را دیدید؟
من به شکل زمینی به ترکیه رفتم و دو روز در لابی هتل بازی ها را می دیدم. آن زمان خوره فوتبال بودم؛ یادم هست اولین بار جام جهانی 1970 به طور مستقیم از تلویزیون پخش شد و در آن جام که برزیل قهرمان شد من طرفدار ایتالیا بودم که در فینال بدجوری شکست خورد. ما آن زمان بازی ها را مستقیم دیده بودیم و بشدت می خواستم بازی های جام جهانی 86 را هم مستقیم ببینم. نصف بازی ها را در ترکیه دیدم. بعد از آن وقتی داشتیم از مرز بلغارستان رد می شدیم تیم ملی این کشور نتیجه نگرفته بود و پلیس های مرزی به همین دلیل حسابی ما را اذیت کردند. اما در برگشت از بلغارستان وقتی تیم ملی این کشور به عنوان تیم سوم صعود کرد آنقدر پلیس های مرزی خوشحال بودند که اصلا ما را نگاه نکردند.
-تا پایان بازی ها در خارج از ایران بودید یا قبل از آن برگشتید.
نه به ایران برگشتم و یادم هستم روز بازی فینال جام جهانی 86 از صبح تا شب نه از خانه بیرون رفتم و نه رادیو و تلویزیون را روشن کردم. چرا که می دانستم نتیجه تا قبل از شب که قرار است بازی را نشان بدهند اعلام می شود. درواقع شب که داشتم بازی فینال را می دیدم برای من همان پخش مستقیم بود.
-یکی از معروف ترین کارهای شما هم بعد از این جام جهانی و در ویژه نامه جام 86 چاپ شد که صحنه گل مارادونا با دست به انگلستان را کشیده بودید.
بله یک کاریکاتوربامزه بود که مارادونا دارد با دست گل می زند. بازیکن انگلیس به داور می گوید آقای داور او با دست گل زد و داور می گوید دستش درد نکند!
-با وجود آنکه اغراق در کاریکاتور نقش مهمی دارد و کاریکاتوریست عموما بخش هایی از چهره را به طور اغراق آمیزی به چالش می کشد اما کاراکترهایی که شما خلق می کنید بیشتر زیبا هستند و انگار کسی از کاریکاتوری که شما از او بکشید نمی رنجد؟
به خاطر همان موضوع زیبایی شناسی است که صحبت کردیم. من سعی می کنم چهره آدم ها را زیباتر در بیاورم و این نوع زیبایی شناسی را دوست دارم و از طرفی اصلا دلم نمی خواهد کسی را برنجانم.
-در دوره ای از انتشار مجله "طنز و کاریکاتور" بازیکنان و مربیان فوتبال ایران را برای گفت و گوهای طنزآمیز می آوردید و در نهایت آن ها یک کاریکاتور می کشیدند. ایده این موضوع از کجا آمد و سطح نقاشی فوتبالی ها چطور بود؟
این ایده خودم بود که بازیکنان را می آوردیم و با آن ها گفت و گو کردیم و آن ها در آخر یک کاریکاتور می کشیدند. بعضی از این افراد واقعا برای اولین بار بود که برای نقاشی قلم به دست می گرفتند اما در نهایت نتیجه کار بامزه از آب درمی آمد. سعی می کردم با همین کارهای کوچک فرهنگ ورزش را ارتقا و رقابت شدید قرمز و آبی را کاهش بدهم، می خواستم که دست از دعوا بکشند؛ طنز و خنده واقعا می تواند آرامش بخش بوده و از تعصبات ورزشی کم کند. در گفت و گوی طنز آمیز سعی می کردم با سوال های عجیب فضای متفاوت و شادی را به وجود بیاورم. یادم هست از برخی بازیکنان می پرسیدم گلر می تواند پنالتی بگیرد یا داور؟ یا از رودی فولر که به ایران آمده بود پرسیدم چرا توپ گرد است؟ او بشدت تعجب کرده بود و می گفت این اولین بار است که به این موضوع فکر می کنم.
-آیا این عشق به فوتبال در پیچ و خم فرسایشی تولید و انتشار یک مجله خصوصی کاریکاتور در سال های اخیر کمتر شده است؟
نه اینگونه نیست اتفاقا من در مناسب های گوناگون کماکان فوتبال را مدنظر داشته ام. دو جام جهانی 2014 و 2018 که کارلوس کی روش هدایت تیم ملی را به عهده داشت را در مجله طنز و کاریکاتور به آن پرداختیم. حتی با ماجرای رئیس جمهور کرواسی و عادل فردوسی پور هم شوخی کردیم.
-و به عنوان سوال آخر. گیلرمو موردیلو کاریکاتوریست مطرح آرژانتینی یکی از کاریکاتوریست هایی بود که در طنز و کاریکاتور از آثارش منتشر شده و راجع به آن صحبت می شد. درباره مرگ این کاریکاتوریست مطرح دنیا چه نظری دارید؟
من عاشق کار موردیلو بودم. او از کشور فوتبال خیز آرژانتین بود و کاریکاتورهای فوق العاده ای درباره فوتبال داشت. من کتابی از او در فرانسه گرفتم که پله مقدمه ای در آن نوشته بود. جالب است که یک برزیلی درباره کتاب یک آرژانتینی بنویسد آن هم در شرایطی که همه می دانند جنگ فوتبالی این دو کشور چگونه است. موردیلو عاشق کارهایش بود و به نظرم دنیای کاریکاتور یک موجود فضایی بود .
