پهلوی جواب پرسشگری‌های دانشجویان را با گلوله می‌داد

به گزارش حلقه وصل: دانشجو، در دنیای جدید به عنوان نیرویی پیشرو محسوب می‌شود که به دلیل ارتباط با بدنه جامعه و داشتن دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی ظرفیت این را دارد که در بهبود شرایط و اقدامات مطلوب اجتماعی اثرگذاری کند. اپوزوسیون سلطنت‌طلب پهلوی، در یک دهه اخیر بسیار سعی داشته است به نحوی در نهادها و ساختارهای کشور نفوذ کرده و با ایجاد پایگاه امن، برای خود بدنه اجتماعی قابل توجهی دست و پا کند. در چندسال اخیر همانطور که در بلوای 1401 شاهد بودیم، سلطنت‌طلبان دانشگاهیان را برای پیاده‌سازی سیاست‌های خود فرا می‌خواندند و چنین وانمود می‌کردند که هوادار این قشر تحصیلکرده هستند و برای آنان وارد میدان مبارزه با جمهوری اسلامی شدند!

گلوله‌های پهلوی، دانشگاه‌ را هدف می‌گرفت

اما تاریخ گواه برآن است که اساساً پهلوی سر سازشی با نهاد دانشگاه و دانشجویان نداشته و در مقاطعی از تاریخ با اعمال فشار حداکثری سعی در ساکت نگه‌داشتن این نهاد داشته است. ماجرای 16 آذر و حمله به دانشگاه تهران یکی از این نمونه‌های بارز است. جنبش دانشجویی ملی گرای سال‌های 1330 تا 1332 را می‌توان ابزار فشار و کنترل نخبگان بر تصمیمات دولت دانست. کوچک‌ترین تصمیمات پهلوی دوم، نخست وزیر و کابینه‌اش توسط دانشجویان در دانشگاه طرح و نقد می‌شد و حتی دست به اعتصاب و شورش می‌زدند.

سه‌قطره خون

مطرح‌ترین و بزرگ‌ترین نقد و اعتراض دانشجویان به حکومت پهلوی دوم، تنها چهار ماه پس از سرنگونی دولت مصدق اتفاق افتاد. شاه که احساس می‌کرد پس از کودتا، کشور را کاملاً به دست گرفته‌، تصمیم داشت که بار دیگر رابطه ایران -بریتانیا، که توسط مصدق به بن‌بست رسیده بود، را بهبود بخشد. این واقعه یکی از مهم‌ترین جنایات رژیم پهلوی در دانشگاه تهران بود که اتفاق افتاد. درست بعد از کودتا علیه دولت مصدق در 28‌ مرداد آن سال، اعتراض دانشجویان به‌خاطر برقراری دوباره رابطه سیاسی ایران با انگلیس و سفر نیکسون، معاون رییس‌جمهوری وقت آمریکا به تهران با شهادت سه ‌دانشجو همراه می‌شود. 16 آذر که دانشگاه تهران در محاصره نیروهای نظامی بود، به ناگاه به دلیل دعوای لفظی یک دانشجو و یک نظامی تبدیل به میدان جنگی شد که در آن نظامیان پهلوی با یورش به دانشکده فنی 3 تن‌ از دانشجویان این دانشگاه‌ را به نام‌های احمد قندچی(طرفدار جبهه ملی)، آذر (مهدی) شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا به شهادت رساندند.

دانشجو باید شقه شود

دکتر مصطفی چمران، که یکی از شاهدان واقعه 16 آذر 32 است در تک‌نگاری‌های خود در خاطراتش می‌گوید: «روز ‌15 آذر یکی از دربانان دانشگاه شنیده بود که تلفنی به یکی از افسران گارد دانشگاه دستور می‌رسد که باید دانشجویی را شقه کرد و جلوی در بزرگ دانشگاه آویخت که عبرت همه شود و هنگام ورود نیکسون صداها خفه گردد و جنبنده‌ای نجبند».

درگیر کردن دانشجو به روزمرگی‌ها

مسعود رضایی، کارشناس سیاسی و پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی گفت: «هر دولتی وظیفه دارد تا بستری را فراهم آورد تا دانشگاهیان به سمت رسالت اصلی خویش در جامعه حرکت کنند. اما پهلوی، دانشجویانی که قرار بود سال‌های بعد امور کشور را در دست بگیرند مشغول روزمرگی‌ها و خورده فرهنگ‌های غربی می‌کرد و به نوعی کنشگری اجتماعی و سیاسی را از آنان گرفته بود و قصد داشت با پیاده‌سازی سیاست‌زدایی در دانشگاه هرگونه مشی ضداستکباری و ضدغربی در نهاد علم را سرکوب کند. به تعبیری، پهلوی دانشگاهی را می‌طلبید که مروج سبک زندگی و بینش غربی باشد.»

رضایی با اشاره به واقعه 16 آذر ادامه داد: «مسأله کشتار دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران در 16 آذر سال 1332 نشان داد که رژیم پهلوی هیچگونه سرسازش با دانشگاهی که بخواهد فعالیت سیاسی مخالف خود داشته باشد ندارد و جواب مطالبه‌گری را با گلوله خواهد داد.»

دانشگاه تنها سنگر باقی مانده برای فعالیت سیاسی

در ادامه ایمان حسین قزل‌ایاق تاریخ‌پژوه و نویسنده درباره موضوع سیاست‌زدایی رژیم شاه از دانشگاه‌ها گفت: «معمولا دانشجو به دلیل شرایطی که در آن قرار دارد به عنوان یک عنصر سیاسی و پرسشگر شناخته می‌شود. دانشجویان بین رنج سنی 18 تا 30 سال هستند و در این میان کمال‌طلبی و کسب هویت از مهم‌ترین نیازهای آنان است. لذا دانشجو به سمت مرجعیتی می‌رود تا نیاز خود را برطرف سازد. پس از کودتای 28 مرداد فضای سیاسی کشور در وضعیت خفقان قرار گرفت و حکومت حتی گروه‌های معدود سیاسی و فعالیت‌های زیرزمینی را هم تحمل نمی‌کرد. در این فضای سخت و دشوار از لحاظ سیاسی تنها سنگر باقی مانده برای تحرکات سیاسی دانشگاه‌ها بود.»

این تاریخ‌پژوه ادامه داد: «مسأله سیاست‌زدایی از عرصه‌های مختلف اجتماع مهم‌ترینِ فعالیت‌های دستگاه سلطنت بود و برخی اصلاحات در قبال اقتصاد و فرهنگِ وابسته برای این موضوع انجام می‌گرفت. دانشگاه نیز از مکان‌هایی بود که شاه در پی سیاست‌زدایی از آن برآمد و با تحرکات آنجا به شدت برخورد می‌کرد. سر ماجرای ازسرگیری روابط با انگلیس و ورود نیکسون، معاون ریاست‌جمهوری آمریکا به ایران بار دیگر دانشجویان دست به اعتراض زدند که این امر موجب شد دانشگاه، به عنوان سنگر سیاست مورد هجوم نظامیان قرار بگیرد و در آن سه دانشجو شهید شوند.»