بازخوانی پرونده عباس امیرانتظام و روایت ناگفته‌های دهه اول انقلاب اسلامی در «تارکد»

به گزارش حلقه وصل: مجموعه مستند «تارکد» به کارگردانی محمدصالح نیکنام، از تولیدات جدید شبکه مستند و مرکز هنری رسانه‌ای نهضت است که در آن هر قسمت به یکی از پرونده‌های امنیتی مرتبط با تحولات و چهره‌های شاخص در دهه اول انقلاب اسلامی پرداخته شده است. پخش هفتگی این مستند از شبکه مستند سیما، از ۱۲ مردادماه آغاز شده است و هر پنجشنبه ساعت ۲۲ یک قسمت از آن روی آنتن می‌رود.

«تارکد»، مجموعه مستند ۱۰ قسمتی و آرشیوی است که با استفاده از مجموعه اسناد پژوهشی دقیق، جزئیات کمتر شنیده‌شده از آن رویدادها را بیان می‌کند. این مجموعه به موضوعات مهم امنیتی تاریخ انقلاب از جمله کارنامه سیاسی شهید بهشتی و ترور وی، آغاز جنگ تحمیلی، پشت پرده حملات شیمیایی عراق در دفاع مقدس، پرونده ابراهیم یزدی، عباس امیرانتظام، فرار بنی‌صدر، حج خونین سال ۱۳۶۶ و انفجار دفتر نخست‌وزیری پرداخته است.  

۱۰ روایت دست‌اول از ناگفته‌های دهه نخست انقلاب اسلامی

محمدصالح نیکنام کارگردان مجموعه مستند «تارکد» که با ۱۰ روایت دست‌اول از اسناد مرتبط با ناگفته‌های تحولات دهه نخست انقلاب اسلامی، در حال پخش از شبکه مستند سیماست، درباره پرداختن به پرونده پرابهام عباس امیرانتظام در یکی از قسمت‌های این مستند و زاویه نگاه خود به این موضوع، گفت: نکته‌ای که وجود دارد این است که شاید بخشی از نسل جدید آشنایی چندانی با این شخصیت تاریخ معاصر نداشته باشد اما در چند سال اخیر تلاش‌هایی برای تمرکز دوباره روی این پرونده شاهد بودیم که به‌دنبال ارائه روایت‌هایی عجیب و غریب از آن بوده‌اند. کافی است با کلیدواژه امیرانتظام، جستجویی در شبکه‌های اجتماعی داشته باشید تا متوجه شوید برخی حتی او را تا سطح «نلسون ماندلای ایران» بالا برده‌اند و درباره‌اش روایت‌سازی کرده‌اند!

وی ادامه داد: در حدود پنج سال اخیر تلاش‌هایی شده تا روایت‌های غیرمستند درباره امیرانتظام شکل بگیرد که اگر به آن به‌صورت مستند پرداخته نشود، امکان دارد این تصور به‌وجود بیاید که جمهوری اسلامی با هدف کنار زدن گروه‌هایی مانند جبهه ملی و نهضت آزادی، برای یک فرد پاپوش دوخته و به مجموعه‌ای از آدم‌ها ظلم کرده‌اند. آن روایت‌سازی‌ها درباره یک فرد، به هدف رسیدن به این روایت انحرافی بزرگ‌تر است.

اتهام «پرونده‌سازی» به جمهوری اسلامی ایران

نیکنام تأکید کرد: این روایت‌سازی‌ها در کنار ایراد اتهام پرونده‌سازی به مسئولان وقت جمهوری اسلامی، این تصور را هم ایجاد می‌کند که اعضای نهضت آزادی در آن مقطع از تاریخ هیچ قدرتی نداشته‌اند و به آن‌ها اجازه نداده‌اند که دولت را در دست بگیرند، وگرنه می‌توانستند عملکرد بسیار موفقی داشته باشند. طرح این موضوع در زمان حال می‌تواند شانس مجدد بازگشت این گروه به صحنه را هم فراهم بیاورد و مثلاً این باور را جا بیندازند که نسخه شفابخش امروز برای ایران، بازگشت به نگاه این گروه است!

این مستندساز تأکید کرد: اگر در بررسی مستندات تاریخی واقعاً به این موضوع می‌رسیدیم که ظلمی صورت گرفته حتماً آن را روایت می‌کردیم چراکه اساساً قائل به این نیستیم که عملکرد مسئولان جمهوری اسلامی در همه مقاطع کاملاً درست و بی‌نقص بوده اما در پرونده این فرد اسناد به گونه‌ای است که نمی‌توان هر برداشتی را پذیرفت.

وی افزود: برخی از نمایندگان این گروه تلاش دارند نگاه خود به آمریکا را هم به‌گونه‌ای نشان دهند که گویی هیچ وابستگی و گرایشی برای برقراری ارتباط ندارند اما واقعیت‌های تاریخی نشان می‌دهد ارتباط این جریان با آمریکایی‌ها فراتر از این حرف‌ها بوده است.

نیکنام درباره برداشت خود از واقعیت شخصیت عباس امیرانتظام هم توضیح داد: بالاخره همان‌طور که اشاره شد عده‌ای او را نلسون ماندلا می‌دانند و عده‌ای هم با باور قطعی درباره جاسوس بودنش می‌گویند همین که جمهوری اسلامی او را در زندان نگه داشت و حکم اعدام برایش صادر نکرد، در حقش لطف کرده، شیوه ما هم در روایت مستند «تارکد» صرفاً بررسی اسناد بوده و به دنبال صدور حکم قطعی نبوده است. حتی در مواردی تلاش کرده‌ایم هر دو روایت را پیش روی مخاطب بگذاریم تا او بتواند تصمیم بگیرد. اما اگر درباره برداشت شخصی خودم سوال کنید، می‌گویم خیلی سخت است که بگوییم امیرانتظام جاسوس نبوده است، هرچند که یقینی و صددرصد هم نمی‌توان حکم به جاسوسی‌اش داد.

مستندات جاسوسی امیرانتظام چیست؟

وی با اشاره به برخی مستندات تاریخی ادامه داد: امیرانتظام از دهه ۴۰ اطلاعاتی به آمریکایی‌ها می‌داده، او در اسناد سفارت، اسم رمز داشته، اسناد مربوط به ارائه اطلاعات نظامی ایران به آمریکایی‌ها توسط او هم موجود است. نوع تبادل اطلاعات میان او با آمریکایی‌ها در سفری که به سوئد داشته است، همه آن‌ها نشان می‌دهد که امیرانتظام رابطه‌ای غیرعادی با آمریکایی‌ها داشته و جاسوس نبودنش خیلی بعید است. تا حدود زیادی هم به دستگاه امنیتی وقت حق می‌دهیم که نگاه یک جاسوس به او داشته، بالاخره او به اسناد محرمانه دست داشته و دیدارهایی فراتر از حد نرمال هم با طرف‌های آمریکایی داشته است.