نگاهی به پرده برداری از یک راز در قسم تازه ترین ساخته محسن تنابنده

سرویس حاشیه نگاری_ حسن قنبری: دومین ساخته بلند سینمایی محسن تنابنده قسم نام دارد و نخستین اکران خود را در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر داشته است ، قسم روایتی از دورن ذات انسان ها دارد و به چالشی بس سخت در مسئله قصاص و مقوله قسامه پرداخته است ، محسن تنابنده کد داستانی کوتاه خود را بی نظیر و ماهرانه بسط و گسترش داده است و چنان شاخ و برگ های کوتاه اما پربار داستانش را به تنه اصلی افزوده است که این سادگی از ذهن مخاطب اثر به سرعت فراموش می شود و او را درگیر چالش سخت داستان نسبت به درون شخصی خود بیننده قرار می‏دهد.

قرار است گروهی از یک خانواده برای قسم خوردن و تایید قصاص یک قاتل راهی شهر مشهد شوند ، این همان کد داستانی و تم اصلی و کوتاه فیلم تنابنده است ، اما چالش تنابنده برای قسم خوردن در یک اتوبوس و به محوریت یک زن پیش می رود. قسم در یک فضای بسته و محدود و به شیوه حضور بر سر صحنه تئاتر و گفتگوهای دو و چند طرفه افراد با یکدیگر روایت می شود و در واقع مهمترین اتفاق تازه ترین ساخته محسن تنابنده در مقام کارگردان پس از داستان قدرتمندی که خلق می کند همین مسئله لوکیشن و میزانسن های محدود است که همچون دادگاهی در مقابل چشمان مخاطب چیده شده است و کلنجارها و گفتگو های میان افراد حاضر در اتوبوس به تدریج پرده از رازی بزرگتر بر می دارد که شخصیت اصلی داستان گر چه این وقایع و راز ها با زندگی شخصی او گره خورده است به نوعی از اغلب آن ها بی اطلاع مانده و این اتفاق قصه جذاب قسم را پیش می برد.

این محدودیت فضای به نوعی خود خواسته توسط تنابنده، یک چالش مهم دیگر برای کارگردانی یک اثر سینمایی است و کارگردان و فیلمبردار را در انتخاب میزانسن و کادر و قاب تصویر دچار محدودیت ، سختی و همچنین یک انتخاب دقیق و هوشمندانه نهایی می کند. علاوه بر این محدودیت ها و سختی کار شیوه روایت قصه و دکوپاژ های دقیق کارگردان برای تداوم صحنه و سکانس هایش نیز با دقت و ریزبینانه پیش رفته است و کارگردان را برای روایت اثرش وادار به مرور گذشته به شیوه فلاش بک های متوالی و کشتن قصه نکرده است تا تنابنده را یکی از مهمترین نامزد های دریافت سیمرغ بلورین کارگردانی در جشنواره سی و هفتم پیش بینی کنیم.

مهمترین بخش از فیلم سینمایی قسم فیلمنامه آن است ، داستانی که از خرده پیرنگ های مرتبط با تنه اصلی شکل گرفته و دقیق و ریزبینانه شخصیت پردازی شده است تا هر کاراکتری حتی به واسطه حضور اندکش متناسب با شخصیت و رازی که دارد قصه کوتاهش را به داستان اصلی متصل کند. شخصیت اصلی داستان قسم زنی بنام راضیه با بازی مهناز افشار است که اصلی ترین فرد برای درخواست قصاص مرگ مقتول در میان افراد حاضر در اتوبوس است ، مقتول خواهر اوست و در مقابل شخص مظنون به قتل همسر خواهر او می باشد که از طرف دادگاه به طور قطعی مجرم شناخته نشده است و دادگاه رای به قسامه از طرف بستگان نصبی مقتول داده است ، حال خانواده نصبی مقتول به رهبری راضیه راهی محکمه قضاوت هستند اما این خانواده را ملغمه ای وحشتناک از تضاد و اختلافات و تشطط های مداوم در بر گرفته است و در واقع تلاش نویسنده فیلمنامه بر این بوده تا بررسی صلاحیت این قسم و حقیقت ماجرا را بر عهده تماشاچی بگذارد با این تفاوت که پایانی باز ندارد و قصه اش را به پایانی هیجان انگیز می رساند ، اما در این میان چالش اصلی را برای راضیه و مهناز افشار تدارک دیده است ، داستان قسم در واقع زنی را از اوج اقتدار و شخصیتش به زیر می کشد و تمام باور های او را مورد تهاجم قرار می دهد و این اتفاق با بازی جذاب و قدرتمند مهناز افشار در تمام لحظات گفتگو محور و چالشی در برملا شدن رازها و همچنین سکانس تصادف اتوبوس به حد کمال می رسد و در سکانس پایانی جنگیدن را از دوش او برداشته و مادری را برای او برمی گزیند تا مهناز افشار را هم یکی از اصلی ترین شکارچیان سیمرغ بلورین بازیگری جشنواره سی و هفتم بدانیم.

در مجموعه ساخت و تولید این فیلم نباید از تصاویر بسته و مدیوم شات های متناسب با قصه و میزانس و شیوه روایی (رخ دادن بخش اعظمی از قصه در فضای محدود درون اتوبوس) در نور طبیعی روز از تورج اصلانی که خود نیز سابقه کارگردانی و ساخت فیلم را دارد به سادگی عبور کرد و همچنین تدوین و تقطیع های بی نقص خشایار موحدیان در شکل گیری این قصه و محدودیت مکانی و البته وسعت بسیار و همپوشانی راز و قصه هایش این اثر را به گونه ای تکامل یافته بدل کرده و در اختیار کارگردان و به خصوص فیلمنامه قرار داده است.

در پایان قسم را می توان یکی از آثار مهم سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر دانست ، فیلمی که در ارائه فرم و محتوای متناسب با آن پیشتاز است و برخلاف ساخته پیشین کارگردانش حرف های بسیاری برای گفتن و شنیده شدن دارد و قابل تامل است و خبر از نبوغ محسن تنابنده در خلق یک داستان و فیلمنامه و سپس ادامه آن در مسیر کارگردانی و ایجاد تصویر می دهد. قسم را باید جزء برترین فیلم های این دوره از جشنواره فیلم فجر در فیلمنامه ، کارگردانی و ایفای نقش بازیگر زن و تدوین و تصویربرداری دانست.

محسن تنابنده از کارگردانان جوان اما با تجربه این روزهای سینما و تلویزیون است و خلق داستان های خلاقانه این چنینی از او نوید آینده ای روشن برای سینمای ایران را خواهد داشت.