نگاهی به فیلم های سینمایی عاشورایی/ اندک اما پربار

به گزارش حلقه وصل: مهمترین حادثه دینی در طول تاریخ ایرانیان، واقعه عاشورا است که با توجه به اهمیت و ابعاد گسترده آن قابلیت پرداخت تصویری بالایی دارد اما در طول این سال‌ها آنچنان که باید از این ظرفیت عظیم بهره‌برداری مناسبی نشده است که این امر علل و و دلایل مختلفی دارد. ساخت آثار تاریخی مذهبی مربوط به واقعه عاشورا نیازمند بودجه بالایی است که طبیعی است این مهم از عهده بخش خصوصی برنمی‌آید و صدا و سیما و سازمان‌های دولتی باید برای ساخت اینگونه آثار سرمایه‌گذاری کنند.

با این وجود از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز فیلم‌ها و سریال‌های قابل اعتنایی ساخته شده که بینندگان عام و خاص را جذب خود کرده‌اند. سهم سینما در این میان در نسبت با تلویزیون کمتر اما به هر حال آثار قابل اعتنایی در سینما ساخته شده است. فیلمهای سینمایی «روز واقعه»، «عصر روز دهم» و «رستاخیز» نمونه‌های موفقی با محوریت عاشورا هستند که د ر ادامه نگاهی به مهترین فیمهای ساخته شده در این زمینه و فیلمهایی که از این واقعه بزرگ تاثیر پذیرفته‌اند، انداخته‌ایم.

*«سفیر»؛ اولین و پرفروش‌ترین اثر عاشواریی  

فیلم «سفیر» ساخته مرحوم فریبرز صالح را نه تنها به عنوان نخستین و پرفروشترین اثر عاشورایی پس از انقلاب می‌توان نامید، بلکه می‌توان از این اثر به عنوان اولین زیرساخت سینمایی آثار مذهبی  در سینمای ایران یاد کرد  که زمینه ساخت آثار فراوانی مشابهی را در سینما و سیمای ملی فراهم کرد.

روایت فیلم «قیس‌ابن مسهر» نماینده امام حسین (ع) است که با نامه‌ای برای «سلیمان خزاعی» به‌طرف کوفه می‌رود و در راه به‌دست راهداران «ابن‌زیاد»، والی کوفه دستگیر و به‌ زندان افکنده می‌شود. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می‌برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان‌ها می‌شوراند..

حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه منتقل می‌کند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد از قیس می‌خواهد که در مسجد سخنرانی کند و به دروغ به مردم بگوید که امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس می‌پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می‌کند. ابن زیاد، که به خشم آمده هم پس از سرکوب مردم، قیس را از بالای برج ارک به پایین انداخته و او را به شهادت می‌رساند.

این فیلم در شرایط سخت و طاقت فرسا و با امکانات محدودی ساخته شد. در ابتدا قرار بود این فیلم به صورت یک اثر 70 دقیقه‌ای تلویزیونی ساخته شود که در نهایت تبدیل به فیلمی سینمایی شد. صالح با در نظر گرفتن شرایط زمانی سال‌های نخستین انقلاب در شرایطی که تولید و نمایش  در سینمای ایران همچنان بلاتکلیف است تصمیم می‌گیرد که با ساخت این فیلم در سینمای ایران پایه‌گذار نوعی دگردیسی در روند تولیدات سال‌های اولیه انقلاب باشد که البته در این راه موفق عمل کرد و با هر بار بازپخش آن در تلویزیون، بینندگان زیادی مخاطب آن هستند.

*«روز واقعه»، روایتی مستقیم از عاشورا

«روز واقعه» ساخته شهرام اسدی را شاید بتوان تنها فیلمی دانست که روایتی مستقیم از عاشورا دارد و بارها و بارها نیز از تلویزیون در ایام تاسوعا وعاشورا پخش شده و می‌توان آن را پای ثابت تلویزیون دراین ایام دانست.

«روز واقعه» روایت عبدالله جوانی مسیحی است که تازه به اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله ندایی می‌شنود که او را به یاری فرا می‌خواند، عبدالله بیابان به بیابان، واحه به واحه به سمت کربلا می‌تازد و هنگام عصر عاشورا به آنجا می‌رسد و در آن زمان حقیقت را بر سر نیزه می‌بیند.

«روز واقعه» نوشته بهرام بیضایی است و او  با  دست مایه قرار دادن عناصر نمادین در روایتش و  دور ماندن از مرکز ثقل تاریخ (یعنی نمایش خود واقعه عاشورا)، توانسته است هم باور‌های عوامانه را  بدون حساسیت نمایش دهد و  هم اینکه با  ساختن جهانی نمادین و  اسطوره ای، خرده روایت‌ها و  عناصر دراماتیکش را  از گزند تیغ منطق و  حقیقت تاریخ دور نگه دارد. علیرضا شجاع‌نوری، مهدی فتحی، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، سیامک اطلسی، ژاله علو و ... بازی می‌کنند.

*«رستاخیر» خوش‌ساخت، تاثیرگذار و عاشورایی

مهم‌ترین فیلمی که پس از «روز واقعه» به طور مستقیم به واقعه کربلا و عاشورا پرداخته است «رستاخیز» به کارگردانی احدرضا درویش است. فیلمی که برای اولین بار در سی و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و ۸ سیمرغ را از ان خود کرد و نهایتا پس از گذشت ۸ سال از زمان ساخت آن همزمان با سالروز میلاد حضرت عباس (ع) در سال ۱۴۰۰ به صورت آنلاین نمایش داده شد.

«رستاخیز» البته پیش‌تر و در تابستان ۱۳۹۴ در سینماهای کشور اکران شد اما بلافاصله با انتقادهای برخی مراجع تقلید مواجه و از پرده سینماها پایین کشیده شد. این انتقادها به نمایش چهره حضرت عباس(ع) در این فیلم بود که پس از رفع مشکلات به اکران رسید..

این فیلم مقطع تاریخی مرگ معاویه تا شهادت امام حسین (ع) در روز عاشورا از زاویه دیدی بکیر بن حر (فرزند حر بن یزید ریاحی) را روایت می‌کند.

آرش آصفی (بکیر بن حر)، پوریا پورسرخ‌ (حفظ فرزند عمر بن سعد)، حسن پورشیرازی (عمر بن سعد)، فرهاد قائمیان (حر بن یزید ریاحی)، بابک حمیدیان (عبیدالله بن زیاد و یزید بن معاویه)، بهادر زمانی (حضرت ابالفضل العباس)، سعید علیپور حضرت علی اکبر) به عنوان اصلی‌ترین بازیگران این فیلم به شمار می‌آیند، البته بازیگران عرب نیز از «رستاخیز» بی‌بهره نبودند و افرادی همچون جمال سلیمان، طلحت حمدی، رضوان عقیلی و فواز سرور از سوریه، داوود حسین از کویت، جواد الشکرچی از عراق و فادی ابراهیم از لبنان در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند. تدوین این فیلم را طارق انوار و آهنگسازی آن توسط استفان واربک انجام شده است.

*«پرواز در شب»؛ تلفیق موفق دفاع مقدس با مفاهیم عاشورایی

«پرواز در شب» یکی از آثار فاخر مرحوم ملاقلی پور به شمار می‌آید که در آن بازی فرج الله سلحشور جالب توجه است. ملاقلی‌پور در این فیلم به خوبی توانست ضمن جذب مخاطب انبوه، بخشی از معنای دفاع مقدس و ترکیب آن با مفاهیم والای عاشورایی را به سینمای جنگ وارد سازد.

این کارگردان با ساخت این فیلم که نخستین تجربه تهیه کنندگی اش هم به شمار می رفت، توانست جایزه بهترین فیلم پنجمین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کند. خودش بعدها درباره این فیلم ابراز داشت: «پرواز در شب حاصل یک دوران تنهایی و خلوت من بود نسبت به گذشته ام و مرزی که من را به سینمای حرفه‌ای وارد می‌کرد. اینکه تا به حال چطور رفته و چگونه بودم؟ اصلا کی و کجا بودم و حالا قرار است کجا بروم. مثل باک ماشینی که خالی است و پت پت می‌کند استارت که می‌زنی در حدود دو سه متر راه می‌رود. نیاز داشتم شارژ شوم و پرواز در شب من را شارژکرد. باکم را پر کرد. درس خوبی بهم داد. با قهرمانانش گریه می‌کردم، می‌جنگیدم و گاه حتی به آنها حسرت می‌خوردم. شاید یکی از علت‌های موفقیتش هم این بود که از یک پشتوانه تمام ناشدنی مثل نهج البلاغه در آن بهره بردم.»

*«افق»:نگاهی دوباره به عاشورا 

«افق» دیگر فیلمی از مرحوم رسول ملاقلی پور است که عاشورا و حوادث آن را دستمایه یک قصه دفاع مقدسی قرار داده است و تلاش رزمنده‌ای به نام نصرت برای انهدام سکوی الامیه را به تصویر می‌کشد که طی آن نصرت به تنهایی به مأموریت شناسایی و عکس برداری از اسکله می‌رود. همرزم او، احمد، که می‌داند نصرت بیمار است به دنبال او روان می‌شود. آن‌ها به محاصره‌ دشمن درمی آیند.احمد نصرت را فرار می‌دهد و خود دستگیر و کشته می‌شود و با اطلاعاتی که نصرت در اختیار رزمندگان قرار می‌دهد‌، سرانجام اسکله الامیه توسط رزمندگان سپاه پاسداران و بسیج منهدم می‌شود.

 در «افق»، جهانبخش سلطانی، سیدجواد هاشمی، مهرزاد نوشیروانی، علی داروییان، حمید صالحین به ایفای نقش می‌پردازند.

*«به خاطر هانیه»

کیومرث پوراحمد در سال ۷۳ «به خاطر هانیه» را ساخت. ناخدا علو با ۱۴ مرد دیگر برای صید به دریا می‌روند ولی همه به جز ناخدا صید دریا می‌شوند و مردم ناخدا را مسبب مرگ عزیزانشان می‌دانند و به او و خانواده‌اش حمله می‌کنند و در این بین دختر خردسال ناخدا‌ها‌نیه فلج می‌شود. ناخدا و خانواده‌اش تنگک را ترک می‌کنند و به بوشهر می‌روند. ناخدا علو نذر کرده که شب دهم محرم تا صبح دمام بزند تا‌ ها‌نیه شفا یابد اما مرگ امانش نمی‌دهد. پس از ناخدا پسر او تصمیم می‌گیرد نذر پدر را ادامه دهد تا شفای خواهر را بگیرد اما برای دمام زدن مشکل پیدا می‌کند. او در محرم مأمور می‌شود به تنگک برود و گهواره مراسم محرم را به بوشهر بیاورد. اما در تنگک خبر آمدن ناخدا علو به همه می‌رسد و این بچه‌ها‌ برای انتقام دست به کار می‌شوند و بشیرو را آزار می‌دهند اما او با شهامت بسیار گهواره را به مقصد می‌رساند. او که به فکر دمام زدن تا صبح است، اتفاقی در انبار زائر خذر که وسائل محرم در آنجا نگهداری می‌شود، زندانی می‌شود و بدین ترتیب موفق می‌شود به دمام دست یابد و تا صبحدم دمام بزند و بدین ترتیب نذرش را ادا می‌کند.

دراین فیلم مهوش افشارپناه، عباس علیزاده، علی قربانی، مهدی فقیه، آمنه بارانی و رحیم هودی به ایفای نقش پرداخته‌اند.

*«راه طی‌شده»

 یکی دیگر از فیلم‌ها‌یی که درباره تعزیه ساخته شده «راه طی شده» عباس رافعی است که با تکیه بر فیلمنامه فرهاد توحیدی و با بازی شقایق فراهانی و پژمان بازغی ساخته شد. در این فیلم یک گروه فرانسوی به منظور انتخاب نمایش تعزیه برای جشنواره اوینیون و ساخت فیلم مستندی از مراحل آماده سازی و اجرای تعزیه به ایران می‌آیند. حضور این گروه موجب بروز ماجراهایی میان شبیه‌پوشان و شبیه‌گردانان تعزیه می‌شود، به گونه‌ای که تعزیه را تا مرز تعطیلی پیش می‌برد.

گفتنی است فیلم‌های «مصائب دوشیزه» مسعود اطیابی، «سینه سرخ» پرویز شیخ طادی، «من و زیبا» فریدون حسن پور، «بال‌های سفید» مهدی هاشمی و «سهم گمشده» ساخته حسن نجفی هم به نوعی اشاراتی به واقعه عظیم عاشورا داشته‌اند.