حاجیانی که به مسلخ بی مسئولیتی آل سعود رفتند

سرویس حاشیه نگاری:  اتفاقی که در خلال مناسک حج در سال 1394 به وقوع پیوست، یکی از خونبارترین وقایع تاریخ حج به شمار می رود. مناسک حج سال 1394 در زمانی به پایان رسید که جمهوری اسلامی ایران 464 تن از حجاج خود را در دو فاجعه اسفناک از دست داده بود.

سقوط جرثقیل در مسجد الحرام و عدم مدیریت کنترل جمعیت و نیاندیشیدن تدابیر مناسب در منا، باعث گردید تا حج ابراهیمی به مسلخ اسماعیلی تبدیل شده و هزاران حاجی بیگناه از سراسر جهان، چوب بی تدبیری و نالایقی آل سعود در میزبانی از حجاج بیت الله الحرام را بخورند، و این سفر به سفر آخرتشان مبدل گردد.

مواجهه جهان و جهان اسلام با این فاجعه قابل توجه است. آل سعود وقتی پی برد سوء مدیریتشان در منا فاجعه آفریده است، سعی بر آن داشت تا با هر ابزاری بر این جنایت بشری سرپوش بگذارد. جمع آوری مصدومین و اجساد لابه لای هم و بدون توجه به وضعیت آنان، نگهداری اجساد در محیط های نامناسب، روند کند و نامنظم امداد رسانی، عدم اجازه ورود به نیروهای دیگر کشورها برای یاری و کمک به مصدومین، دفن عجولانه اجساد بدون رضایت صاحبان و ممالک متوفیان فقط گوشه ای از این جنایت را بر همه می نمایاند.

جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با این نوع برخورد بلافاصله اقدامات دیپلماتیک خود را جهت رسیدگی به اوضاع مصدومین و متوفیان این فاجعه به کار گرفت. جنگ رسانه ای شدیدی میان رسانه های سعودی و ایرانی به وقوع پیوست که تاثیر بسزایی در روابط دیپلماتیک بین دو کشور داشت.

عربستان سعودی  با نام گذاری خنثی بر این واقعه و استفاده از گزاره های دینی چون قضا و قدر و انتساب این حادثه به حجاج ایرانی و حتی سپاه پاسداران و تکذیب روایات ایرانیان حاضر در خصوص این فاجعه، به جهات مختلف کوشید تا نقش منفی عربستان در این واقعه را کمرنگ کند و افکار عمومی منفی را از روی خود به حاشیه و سمت ایران براند. در صورتی که فاجعه منا حاصل ابعاد منفعت طلبانه سعودی ها از مناسک حج  و حمایت همیشگی شان از تروریسم و استبداد بوده است.

به هرحال سنگ اندازی سعودی ها در روابط دیپلماتیک با ایران در آن برهه حساس ، برای بررسی واقعه و پیگیری وضعیت بازماندگان و اجساد، باعث گردید تا روند بررسی ها و پاسخگویی ها با مشکلات جدی مواجهه گردد. هرچند ضعف دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران هم مسیر را برای کارشکنی سعودی ها هموار می ساخت.

اما نظام جمهوری اسلامی ایران نمی توانست این حد از بی تفاوتی ، خودسری و هتک حرمت را بر بتابد. از این روی رهبر انقلاب در سخنانی انقلابی فورا خواستار پیگیری وضع موجود و بازگردانی فوری پیکر حجاج ایرانی به وطن گشت. ایشان در بخشی از سخنانشان در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشتم مهرماه 1394 فرمودند:
(اگر کشور ما و ملّت ما بخواهد در مقابل عناصر اذیّت‌کننده و موذی عکس‌العمل نشان بدهد، اوضاع آنها خوب نخواهد بود؛ ما تا حالا خویشتن‌داری کردیم. در قضایای متعدّدی خویشتن‌داری کردیم؛ دست ایران اسلامی از خیلی‌ها بازتر است، توانایی‌های ما، امکانات ما از خیلی‌ها بیشتر است؛ میدانند که اگر بخواهند هماوردی کنند با نظام جمهوری اسلامی، در هیچ صحنه‌ای حریف نمیشوند. ما رعایت ادب اسلامی، رعایت حرمت برادری در امّت اسلامی را نگه داشتیم؛ ما میتوانیم عکس‌العمل نشان بدهیم. اگر بنا شد عکس‌العمل نشان بدهیم، عکس‌العمل‌های ما خشن هم خواهد بود، سخت هم خواهد بود.)

بلافاصله پس از سخنان قاطع ایشان؛ روند بررسی فاجعه برای مسئولین ایرانی فراهم گردید. و  امکانات بازگردانی اجساد و رسیدگی به اوضاع مصدومین فراهم گردید. تفاوت نوع برخورد انقلابی و دیپلماتیک در این جریان و تاثیر آن بر روابط دو کشور کاملا مشهود بوده است.

رژیم آل سعود فاقد نهادهای دموکراتیک است. ساختار قدرت به گونه ای تعبیه گردیده که هیچ جایگاهی برای نقش آفرینی مردم در آن وجود ندارد و مشارکت سیاسی در ساختار و فعالیت های سیاسی نظام صفر است.

در چنین نظامی رویکرد مدیریت بحران از یک طرف بر سازه ها و روش های سنتی مبتنی است و از سوی دیگر به شدت ناکارامد است. و هیچگونه پیش بینی و پیشگیری برای مواجهه، کنترل، هدایت و خروج از بحران در آن نگنجیده است.

نگاهی گذرا به مناسک حج در 4 دهه گذشته نشان میدهد از سال 1975 تا کنون 17 حادثه خونین در مراسم حج رخ داده است که هشت مورد از این حوادث مشخصا در منا به وقوع پیوسته و به کشته و زخمی شدن هزاران نفر انجامیده است.

- سال 1369 هجوم مسلحانه آل سعود به حجاجی که در مراسم برائت از مشرکین شرکت داشتند. در این هجوم وحشیانه حدود 400 ایرانی کشته شده و303 نفر زخمی گشته اند.

- سال 1369 تونلی منتهی به رمی جمرات به علت ازدحام مقتل 1426 حاجی شد.

- سال 1373 در رمی جمرات به علت ازدحام جمعیت 270 نفر کشته شدند.

- سال 1374 در آتش سوزی ای که در خیمه اسکان حجاج در منا رخ داد 343 حاجی در آتش سوختند و 1500 نفر مجروح شدند.

- در سال 1375 تعداد 118 حاجی به علت ازدحام جمعیت جان باختند.

- در سال 1378 و 1381 دولت سعودی مرگ 286 حاجی را بخاطر ازدحام جمعیت تایید نمود.

- در سال 1383 در رمی جمرات 345 حاجی جان باختند.

- فاجعه بار ترین حادثه در سال 1394 به وقوع پیوست. که در حادثه اول در اثر سقوط یک جرثقیل در طرح توسعه مسجدالحرام 118  حاجی را به کام مرگ کشیده شدند و در فاجعه غم انگیز دوم جان باختن بیش از 7500 حاجی در منا، یک تراژدی بزرگ انسانی را در تاریخ رقم زد.

این سلسله وقایع فجیع، نشان داد که رژیم آل سعود حتی با وجود برخورداری از منابع و ثروت ها و درآمدهای هنگفت نفتی و توریستی، عرضه مدیریت یک مناسک و مراسم از پیش تعیین شده و مشخص را هم ندارد. مشکل اصلی در بوجود آمدن این فجایع نه در تامین منابع مالی بلکه در مدیریت این مراسم ریشه دارد. از این روی بعید نیست در سال های آتی نیز شاهد این قبیل وقایع اسفناک باشیم.

با این اوصاف مدعیِ ام القرایی جهان اسلام و خادمین خودخوانده حجاج بیت الله الحرام هرگز به سوء تدبیر و عدم اتخاذ اقدامات لازم برای مدیریت صحیح این تجمع عظیم انسانی اشاره نکرده اندو مسئولیت این فاجعه انسانی را نپذیرفته و در صدد دلجویی و جبران این حادثه تلخ بر نیامدند.

ارزیابی عملکرد و رفتار دولت و نیروهای سعودی نشان می دهد فاجعه بزرگ انسانی در منا  در سال 1394 نتیجه ناکارامدی و بحران مدیریتی آل سعود در مراحل قبل از وقوع حادثه (پیشگیری) و بروز حادثه (کنترل و هدایت) و پس از وقوع فاجعه ( مدیریت پیامدها) می باشد.

هرچند از حکومت متزلزلی که همیشه در کشاکش و بحران جانشینی و جدال بر سر توزیع قدرت بسر می برند و نیروهای خود را مشغول کودک کشی در یمن می نمایند و منابع خود را صرف پروش تروریسم سلفی - تکفیری می کنند، بیش از این نباید انتظار داشت.