تهران: برشی از کتاب «مطلع عشق»؛ رهنمودهای رهبر انقلاب به زوج‌های جوان

به گزارش حلقه وصل، کتاب «مطلع عشق» گزیده‌ای  است از رهنمودهای حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای(مدّظلّه‌العالی)  به زوج‌های جوان که توسط انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است. بطور کلی کتاب در چهار بخش با عناوین: ازدواج؛ ناموس طبیعت و دستور شریعت، کانون گرم خانواده، غروب عشق و قحطی عاطفه در غرب و حقوق متقابل زن و شوهر(برخی توصیه‌های ضروری در روابط زوجین) صورتبندی شده و علاوه بر آن ترسیم فضای معنوی و حال­‌وهوای زوج‌های جوان در جلسات قرائت خطبه عقد توسط رهبر معظّم انقلاب اسلامی در مقدمه و مؤخره این کتاب به جذابیت این اثر افزوده است. این نوشتار درصدد است تا با نگاهی گذرا به مهمترین مباحث مطرح در بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی در موضوع خانواده، الگویی مناسب و کاربردی برای زوج‌های جوان ترسیم کند.

کلام اوّل: ازدواج؛ ناموس طبیعت، دستور شریعت

از منظر اسلام ازدواج یک سنت طبیعی و الهی بوده و از همین رو نیز پیامبر اکرم (ص) از این امر به سنت خودشان تعبیر کرده‌­اند. بنابراین و بر اساس دیدگاه رهبر معظّم انقلاب: «در اسلام بر روی این مسأله[ازدواج] تأکید ویژه‌ای شده. چرا؟ به خاطر اهمّیّت این مسأله، به خاطر تأثیر عمیق تشکیل خانواده در تربیت انسان، در رشد فضایل، در ساخت‌وساز انسان سالم از لحاظ عاطفی، روحی و تربیت‌های بعدی»(خطبه عقد مورخه 29/تیر/79). از دیدگاه معظّمٌ‌­له: «آدم تنها، مرد تنها و زن تنها که همۀ عمر را به تنهایی می‌گذرانند، از دید اسلام یک چیز مطلوبی نیست. مثل یک موجود بیگانه است در پیکرۀ انسانی. اسلام اینطور خواسته که خانواده، سلول حقیقی مجموعۀ پیکرۀ جامعه باشد نه فرد تنها.»(خطبه عقد مورخه 5/دی/75).

- بنابراین و بر اساس دیدگاه‌­های مقام معظّم رهبری می­‌توان اینگونه استنباط کرد که:

اولاً از نظر اسلام، تشکیل خانواده یک فریضه و عملی است که مرد و زن باید آن را به‌عنوان یک کار الهی و یک وظیفه انجام بدهند. از این منظر ازدواج و تشکیل خانواده اگرچه شرعاً در زمره واجبات ذکر نشده، امّا به قدری تحریص و ترغیب شده است که اصرار خدای متعال بر این امر به روشنی قابل استنباط است.

ثانیاً هرچند مسأله ازدواج در شرع مقدس امر بسیار مهمی بوده و فواید بسیاری برای آن ذکر شده، امّا، مهمترین فایده و هدف ازدواج همان تشکیل خانواده است. نفس علقه زوجیت و تشکیل یک واحد جدید، مایه آرامش زن و مرد و مایه کمال و اتمام شخصیت آن‌ها و بدون آن زن و مرد ناقص­اند. بر این اساس اگر این کانون سالم و پایدار شد، بر روی آینده و وضع فعلی جامعه تأثیر خواهد گذاشت. بنابراین ازدواج در حقیقت دروازه ورود به تشکیل خانواده و از دیدگاه معظّمٌ­‌له تشکیل خانواده اساس همه تربیت‌های اجتماعی و انسانی است.

ثالثاً نوع نگاه به محیط خانواده باید با توجه به قابلیت آن به‌مثابه بستر انتقال‌دهنده فرهنگ­ها، تمدّن­ها و حفظ اصول و عناصر اصلی تمدّن در یک جامعه و انتقالش به نسل­های پی­‌درپی باشد. از منظر رهبر معظّم انقلاب: «اگر خانوادۀ سالمی در یک جامعه‌ای وجود داشته باشد، آن جامعه سالم خواهد شد و مواریث فرهنگی خودش را به صورت صحیح منتقل خواهد کرد. در آن جامعه تربیت کودکان به بهترین وجه صورت می­پذیرد. لذاست که در آن کشورها و جوامعی که خانواده دچار اختلال می­شود معمولاً اختلالات فرهنگی - اخلاقی بوجود می­‌آید.»(خطبه عقد مورخه 16/فروردین/78). بنابراین خانواده درواقع کانون و مرکز تولید ایمان و دین‌باوری است.

کلام دوم؛ سبک جلوه دادن ازدواج؛ گناه کبیره تمدن غرب

از دیدگاه حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای یکی از مشکلات دنیای غرب که به‌تدریج پایه‌های تمدّن غرب را مانند موریانه از بین برده و علیرغم پیشرفت­های صنعتی آنرا در بلندمدت به سقوط و هلاکت نزدیک می‌کند بی‌توجّهی به خانواده است. ازنظر ایشان غرب نتوانست حریم نهاد خانواده را حفظ کرده و در فرهنگ غربی خانواده غریب و تحقیر شده است: «یکی از گناهان کبیره تمدّن غرب نسبت به بشریت، این است که ازدواج را در چشم مردم سبک کرد. تشکیل خانواده را کوچک کرد، مثل لباس که عوض میکنند... قضیۀ زن‌وشوهری را اینطور کردند»(خطبه عقد مورخه 24/فروردین/78). بنابراین آنچه در عمل اتفاق می‌افتد آن است که: «آن کشورهایی که در آن خانواده دارد ضایع می­شود، درواقع پایه­‌های مدنیّت آنها دارد می‌­لرزد و نهایتاً فرو خواهد ریخت»(خطبه عقد مورخه 9/بهمن/76)

از نکات حائز اهمّیّت دیگر در اندیشه رهبر معظّم انقلاب شناسایی رویکردهای مخرب دولت‌های استکباری در از بین بردن و متزلزل ساختن بنیان‌های خانواده در دیگر کشورهاست: «آن کسانی که میخواهند در یک کشور یا جامعه‌ای نفوذ پیدا کنند فرهنگ آن جامعه را در مشت خود بگیرند و فرهنگ خود را به آنها تحمیل نمایند، یکی از کارهایشان، معمولاً متزلزل کردن بنیان خانواده است. کما اینکه در خیلی از کشورها این کار را متأسفانه انجام داده‌­اند. مردها را بی­‌مسئولیّت و زن‌ها را بداخلاق کرده‌اند»(خطبه عقد مورخه 18/اسفند/76). بر این اساس جوامعی که در آن خانواده سست و بی‌بنیاد بوده و یا خانواده‌ای اصلاً تشکیل نمی‌شود، در معرض نابودی و فناست. بطور طبیعی در این جوامع مشکلات روانی و عصبی بسیار بیشتر از جوامعی است که در آن‌ها خانواده‌هایی مستقر هستند و زن و مرد به یک نقطه و کانونی متصل‌اند.

کلام سوم: توصیه‌های مربوط به ازدواج و حقوق متقابل زن و شوهر

در این بخش مروری گذار بر برخی از مهمترین و کلیدی‌­ترین نکات مستخرج از بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی در جهت حفظ و استحکام زندگی زناشویی خواهیم داشت:

رهنمود اول: هم‌کفو بودن و شور و شوق طرفین در امر ازدواج

از نکات مورد توجه رهبر معظّم انقلاب در بحث ازدواج توجه به میل و اختیار طرفین و اهتمام به ازدواج در سن جوانی است: «پیامبر اکرم (ص) اصرار داشتند جوان‌ها زود ازدواج کنند – چه دخترها و چه پسرها – البته با میل خودشان و با اختیار خودشان، نه اینکه دیگران برایشان تصمیم بگیرند. ما هم باید در جامعه خودمان این را رواج دهیم. جوان‌ها در سنین مناسب، وقتی از دوران جوانی خارج نشده‌اند، در همان حال گرمی و شور و شوق، باید ازدواج کنند»(خطبه عقد مورخه 23/اسفند/79)

همچنین بحث «هم ‌کفو» بودن از مسائل مهمی است که معظّمٌ‌­له به آن پرداخته‌اند: «در شرع مقدس اسلام آنچه که معین شده است این است که دختر و پسر باید کفو یکدیگر باشند. و عمده مسأله در باب کفو، عبارتست از ایمان؛ یعنی هر دو مومن، هر دو دارای تقوی و پرهیزگاری و هر دو معتقد به مبانی الهی و اسلامی و عامل به آنها باشند، اینکه تأمین شد، بقیه چیزها اهمیتی ندارد... وقتی تقوا و پاکدامنی و طهارت دختر و پسر معلوم شد، سایر چیزها را خدای متعال تأمین می‌فرماید»(خطبه عقد مورخه 11/شهریور/72).

رهنمود دوم: تقدم تقوا و عفاف بر مال و جمال

از توصیه‌های مکرر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به زوج‌های جوان و خانواده‌ها در رابطه با مسائل مالی و مادی تشکیل خانواده است:

نخست اینکه: از دیدگاه ایشان در ابتدای امر و در انتخاب همسر: «اگر چنانچه کسی به خاطر مال و جمال ازدواج کند، طبق روایت ممکن است خدای متعال مال و جمال را به او بدهد و ممکن هم هست ندهد. اما اگر چنانچه برای تقوا و عفاف قدم بگذارد و ازدواج بکند، خدای متعال به او مال هم خواهد داد، جمال هم خواهد داد. ممکن است کسی بگوید جمال که اعطا کردنی نیست؛ یک کسی یا جمال دارد یا ندارد! معنایش این است که چون جمال در چشم شما و در دل شما و در نگاه شماست، اگر انسان کسی را که خیلی جمیل هم نباشد، دوست داشت او را جمیل می‌بیند. وقتی کسی را دوست نداشت هر چقدر هم جمیل باشد به نظر او جمیل نمی‌آید»(خطبه عقد مورخه 13/دی/77).

دوم: در بحث از مهریه ایشان این تصور را که مهریۀ سنگین به حفظ پیوند زناشویی کمک می‌کند نادرست دانسته و تأکید دارند که در صورت نااهل بودن زن و شوهر مهریه سنگین هم هیچ معجزه‌ای نمی‌تواند بکند: «اینکه می‌بینید ما گفتیم 14 سکّه بیشتر را عقد نمی‌کنیم، نه برای این است که چهارده سکه بیشتر اشکالی در ازدواج ایجاد می‌کند. خیر. چهارده هزار سکه هم باشد، ازدواج اشکالی ندارد. فرقی ندارد. این برای این است که آن جنبۀ معنوی ازدواج، غلبه پیدا کند بر جنبۀ مادّی. مثل یک تجارت و معامله نباشد. دادوستد مادّی نباشد. اگر تشریفات را کم کردید، جنبۀ معنوی تقویت خواهد شد»(خطبه عقد مورخه 26/دی/72).

 سوم: در مورد برگزاری مراسم ازدواج معظّمٌ‌­له معتقدند که: «هرچه مراسم را کمتر و ساده‌تر بگیریم بهتر است. بگذارید آن‌کسانی که ندارند به ازدواج تشویق شوند و آن‌کسانی که ندارند مأیوس نشوند»(خطبه عقد مورخه 24/آذر/71).

چهارم: در جریان زندگی زناشویی نیز افراد بایستی ضمن رعایت قناعت از تقیّدات زاید و تجمّلات پرهیز کنند: «یکی از موجبات سعادت خانواده‌ها و اشخاص، این است که تقیّدات زاید و تجمّلات زیادی و پرداختن بیش از اندازۀ لازم به امور مادی، از زندگی­‌ها دور شود. لااقل بخش اصلیِ زندگی محسوب نشود. یک‌چیز حاشیه‌ای، یک کنار باشد. زندگی را از اوّل باید ساده برداشت و محیط زندگی را باید محیط قابل تحمّلی کرد»(خطبه عقد مورخه 8/خرداد/72). از دیدگاه معظّمٌ‌­له: «ساده زندگی کردن منافاتی با رفاه هم ندارد. آسایش هم که اصلاً در سایۀ ساده زندگی کردن است»(خطبه عقد مورخه 18/4/77). ایشان همچنین در بحث از قناعت معتقدند: «قناعت کنید، از قناعت خجالت نکشید. بعضی‌ها خیال می‌کنند که قناعت مال آدم‌های تهیدست و فقیر است و اگر آدم داشت، دیگر لازم نیست قناعت کند. نه، قناعت یعنی در حدّ لازم، در حدّ کفایت، انسان توقّف کند» (خطبه عقد مورخه 1/فروردین/76).

رهنمود سوم: پرهیز از تشنّج، افسردگی و هیجان­‌های بی‌مورد

از مهم‌ترین نتایج تشکیل خانواده از دیدگاه حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌­ای ایجاد محیط امن و آرامش درونی است: «انسان که ماشین نیست، انسان روح است، انسان معنویّت است، انسان عواطف و احساسات است. حالا می‌خواهد آرامش پیدا کند، این آرامش کجاست؟ محیط خانواده است»(خطبه عقد مورخه 16/بهمن/79). بنابراین بایستی تلاش کرد تا این آرامش خدشه‌دار نگردد: «از هر چیزی که محیط خانواده را متشنّج و دچار افسردگی و هیجان‌های بی‌موردی نماید، اجتناب کنید. هم زن و هم مرد بنا را بر سازش و همزیستی و همراهی بگذارند. آنچه در خانواده خیرات وجود دارد، مال زن و شوهر است و درنهایت مال فرزندان است، مال یک‌طرف نیست. اگر خدای‌ناکرده در محیط خانواده بی­‌محبّتی و عدم اطمینان و صمیمیت باشد، رنجش مال هر دو طرف است»(خطبه عقد مورخه 6/آذر/76).

رهنمود چهارم: نه مردسالاری و نه زن­‌سالاری

رعایت حد انصاف و عدالت در روابط زن و مرد- با در نظر گرفتن ویژگی‌های طبیعی آنها - بخصوص در امر و نهی نسبت به یکدیگر از مسائلی است که مورد توجه رهبر معظّم انقلاب قرار گرفته است: «این‌طور هم نیست که بگوییم همه‌جا خانم باید از آقا تبعیت کند؛ نخیر. چنین چیزی نه در اسلام داریم و نه در شرع الرّجال قوّامون علی النّسا، معنایش این نیست که زن بایستی در همۀ امور تابع شوهر باشد. نه! یا مثل برخی از این اروپا ندیده‌­های بدتر از اروپا و مقلّد اروپا، بگوییم که زن بایستی همه‌کاره باشد و مرد باید تابع باشد. نه این هم غلط است. بالاخره دو تا شریک و دو تا رفیق هستید. یکجا مرد کوتاه بیاید، یکجا زن کوتاه بیاید. یکی اینجا از سلیقه و خواست خود بگذرد، دیگری در جای دیگر، تا بتوانید با یکدیگر زندگی کنید» (خطبه عقد مورخه 19/فروردین/77). در بحث اشتغال یا عدم اشتغال بانوان نیز معظّمٌ­‌له معتقدند: «زن اگر خواست برود کار کند، این اشکالی ندارد، اسلام هم مانع نیست. امّا این وظیفه او نیست. این بر او واجب و لازم نیست. چیزی که بر او واجب است، عبارتست از حفظ فضای حیاتی برای مجموع این خانواده»(خطبه عقد مورخه 8/خرداد/81).

رهنمود پنجم: بروید با هم بسازید

از توصیه‌های مشترک امام خمینی(ره) و رهبر معظّم انقلاب «سازگاری» زوجین در زندگی مشترک است: «اینکه میگویند شما سازگار باشید، یعنی شما با هر وضعیتی که هست و پیش آمده بسازید. معنای سازگاری این است. یعنی چیزهایی در زندگی پیش می­آید. خب دو نفرند باهم تا حالا آشنایی نداشتند، زندگی نکردند، ممکن است فرهنگشان دو تا باشد. ممکن است عاداتشان دو تا باشد. اوّل ممکن است یک ناسازگاری‌هایی ببینند، حالا اوّل ازدواج که نه آدم هیچ متوجّه نیست. بعد از خرده که گذشت، ممکن است یک ناسازگاری‌هایی حس کند، آیا باید اینجا از هم سرد شوند و بگویند: این مرد یا این زن دیگر به درد من نمی‌خورد؟! نه! شما باید خودتان را با این مسأله تطبیق دهید. اگر چنانچه قابل اصلاح است، اصلاحش کنید و اگر دیدید نه، کاری‌اش نمی‌شود کرد، خب با او بسازید»(خطبه عقد مورخه 16/فروردین/79).

علاوه بر موارد ذکر شده امربه‌معروف و نهی‌­ازمنکر یکدیگر(همسفر شدن تا بهشت) و محبّت نیز از مواردی است که بطور ویژه از سوی معظّمٌ‌­له مورد تأکید قرار گرفته است. درهرحال و بر اساس آنچه گفته شد این کتاب، مجموعه‌ای است از پندها و نصایح مقام معظّم رهبری به زوج‌های جوانی که توفیق یافته‌اند پیوند زناشویی خود را با آهنگ کلام ایشان، هماهنگ کنند و در آغاز زندگی از سرچشمه فیض آن عالم عارف بهره گیرند. ایشان در مقام پدری مهربان، مرادی دستگیر، اندیشمندی دورنگر و ژرف‌اندیش و رهبر و راهنمایی فرزانه، در پس‌وپیش خواندنِ خطبۀ عقد، آمیخته‌ای از حکمت‌های نظری و عملی را با زبانی ساده و صمیمانه به هم آمیخته و شربتی به شیرینی زندگیِ اهل ایمان برایشان تدارک دیده و حکیمانه در کام تشنۀ آنها فرو ریخته است.