تهران: نشست کتاب‌خوان تخصصی «زبان‌شناسی» برگزار می‌شود

به گزارش حلقه وصل، نشست کتاب‌خوان تخصصی «زبان‌شناسی» به کوشش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حضور اشرف بروجردی معاون فرهنگی اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بشیر معتمدی مدیر برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، آزیتا افراشی، آتوسا رستم‌بیکی، حسین صافی نویسنده و اعضای هیأت‌ علمی این پژوهشگاه و جمعی از استادان و دانشجویان در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

«مبانی معناشناسی شناختی» عنوان نخستین کتابی بود که توسط آزیتا افراشی نویسنده اثر در این نشست معرفی شد. افراشی ضمن تقدیر از برگزاری نشست‌های تخصصی کتاب‌خوان، این جلسات را فرصتی برای معرفی آثار پژوهشگران در حوزه‌های مختلف دانست و درباره موضوع این کتاب گفت: تحقیقات تخصصی خود در حوزه «مبانی معناشناسی شناختی» را از سال ۱۳۷۶ آغاز کرده و از آن زمان به پژوهش، برگزاری کارگاه و سخنرانی در این حوزه مشغول پرداختم. حاصل این فعالیت‌ها نگارش کتابی با عنوان «مبانی معناشناسی شناختی» است که در قالب یک درس‌نامه تنظیم و منتشر شد.

وی در معرفی این کتاب گفت: این کتاب در هشت فصل، حوزه معناشناسی شناختی را به ‌دانشجویان و علاقه‌مندان معرفی کرده و با پیشنهاد عرصه‌های جدید پژوهش، علاقه‌مندان را در انجام پژوهش‌های تازه در این حوزه، یاری می‌کند.

عضو هیأت ‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: آماده‌سازی سرفصل‌های این کتاب، بزرگ‌ترین چالش پیش روی تدوین آن بود. چراکه حتی با جست‌وجو در آثار غربی در حوزه معناشناسی شناختی نیز درمی‌یابیم که کتاب‌های این حوزه، غالباً مجموعه‌ای از مقالات مرتبط با این موضوع هستند و کمبود متنی منسجم که در قالب یک درس‌نامه به معرفی موضوع پرداخته باشد، در منابع خارجی هم دیده می‌شود.

وی، تألیف این کتاب به قلم یک نویسنده و با رویکردی واحد را از ویژگی‌های این اثر دانست و گفت: نتایج پیش‌رو، حاصل استخراج مثال‌های پیکره‌ای فراوان است. مثال‌های ارائه ‌شده در این کتاب، ساختگی نبوده و حاصل بررسی زبان فارسی در دوران معاصر است که با کمک دانشجویانم استخراج‌شده است. کتاب با پیشگفتاری نسبتاً مفصل آغازشده که شرایط و جریان معناشناسی شناختی را در ایران را بررسی می‌کند. این پیشگفتار مهم‌ترین آثار نگاشته شده در این حوزه شامل: ترجمه، کتاب تألیفی، مقاله و پایان‌نامه را شرح داده و به بیان اهداف نگارش کتاب «مبانی معناشناسی شناختی» می‌پردازد.

افراشی در ادامه گفت: فصل اول این کتاب با عنوان «پیش‌زمینه» به تعریف مفاهیم بنیادی این حوزه می‌پردازد. علم شناخت، زمان شکل‌گیری آن، تعریف زبان‌شناسی شناختی و زیرشاخه‌های آن و خواستگاه فلسفی علم شناخت از بخش‌های این فصل است. فصل دوم با عنوان «مقوله‌بندی» به توضیح این مفهوم از رساله مقولات ارسطو و متافیزیک تا نگاه به مقوله‌بندی به‌عنوان یک سازوکار شناختی اختصاص دارد. فصل سوم با عنوان «طرح‌واره»، فصل چهارم «استعاره مفهومی»، فصل پنجم «مجاز مفهومی»، فصل ششم «مفهوم‌سازی مکان، حرکت، زمان»، فصل هفتم «چندمعنایی» و فصل هشتم «آمیختگی مفهومی» نام دارد.

«جستاری در زبان و زبان‌شناسی در خاورمیانه» عنوان دومین کتاب معرفی‌شده در این نشست کتاب‌خوان بود که توسط آتوسا رستم‌بیکی، نویسنده اثر به مخاطبین معرفی شد. رستم‌بیکی با معرفی این کتاب گفت: «جستاری در زبان و زبان‌شناسی در خاورمیانه» پاسخ نیازی با محوریت بررسی وضعیت فعلی زبان‌شناسی به‌عنوان یک رشته علمی در دانشگاه‌های خاورمیانه است.

وی افزود: در مطالعات اولیه برای یافتن منابعی با موضوع زبان‌شناسی در خاورمیانه، دریافتم که بیشتر منابع مربوط به خاورمیانه در کشور ما به مباحث تاریخی این حوزه اختصاص دارد و مباحث فرهنگی به‌ویژه مباحث دانشگاهی کمتر موردتوجه بوده است. «جستاری در زبان و زبان‌شناسی در خاورمیانه» در دو بخش با عنوان‌های «خاورمیانه و پیشینه مطالعات زبان‌شناسی در خاورمیانه» و «موقعیت زبانی و وضعیت زبان‌شناسی در خاورمیانه» نوشته‌شده و شامل چهار فصل است. فصل اول این کتاب با عنوان «خاورمیانه» به مباحثی مانند: مرزهای جغرافیایی، جمعیت، تحولات تاریخی، موقعیت قومی، دین و موقعیت زبانی خاورمیانه، می‌پردازد. فصل دوم بانام «پیشینه مطالعات زبان‌شناسی» شامل مبحثی مانند: مطالعات زبان‌شناسی در بین‌النهرین، پیشینه زبان‌شناسی در ایران پیش از اسلام، خاستگاه مطالعات زبان‌شناسی بعد از اسلام و... است.

عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: «زبان‌شناسی در ایران» عنوان فصل سوم این کتاب است که معرفی زبان‌شناسی در دانشگاه‌های ایران، سازمان‌ها و موسسه‌های پژوهشی مرتبط با زبان‌شناسی در ایران، کتاب‌ها و نشریات و... مربوط می‌پردازد. «زبان و زبان‌شناسی در خاورمیانه» عنوان فصل چهارم است و شامل بررسی زبان‌شناسی در کشورهای خاورمیانه مانند: اردن، الجزایر، عمارات متحده عربی، بحرین، ترکیه، تونس و... است.

«روایت‌پژوهی درزمانی (سنجش روش قصه‌گویی و داستان‌نویسی در فارسی)» عنوان کتابی از حسین صافی پیرلوجه بود که توسط نویسنده اثر در نشست کتاب‌خوان تخصصی زبان‌شناسی معرفی شد. صافی با بهره‌گیری از خوانش جمله آغازین کتاب در معرفی «روایت‌پژوهی درزمانی» گفت: «هدف از این پژوهش، پیشنهاد پاره‌ای ابزارها و روش‌های کارآمد در سخن‌کاوی گفتمان روایی است.» که با توضیح دو پیش‌فرض بیان شده در این جمله، کتاب را معرفی می‌کنم.

وی ادامه داد: پیش‌فرض اول آن است که تعریف روایت را می‌دانیم و پیش‌فرض دوم بر این اساس است که روایت را موضوعی شایسته برای تحقیق می‌دانیم. نویسنده با این پیش‌فرض‌ها به سراغ ابزارهای کاربردی در بحث روایت‌پژوهی می‌رود.

صافی، روایت را درک و بیان زمان‌مند تجربه رویدادها دانست و ادامه داد: روایت، شکلی از تاریخی کردن فهم رویدادها به شمار می‌آید. رویدادهایی که می‌توانند خالی از پیوند علّی بوده و تنها چینش آن‌ها روی یک خط زمانی، روایت را به وجود آورد.

این محقق درباره اهمیت روایت و پژوهش گفت: اگر این تعریف از روایت را بپذیریم، دیگر کمتر جایی باقی می‌ماند که با روایت مواجه نباشیم. تقریباً هر شناختی از دنیای پیرامون به روایی کردن و درنتیجه تاریخی کردن فهم ما از پیرامونمان، وابسته می‌شود و این‌گونه اهمیت روایت و پژوهش درباره آن مشخص می‌شود.

عضو هیأت ‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ادامه داد: اهمیت روایت، زمانی بیشتر می‌شود که بپذیریم ابزار پژوهش در حوزه‌های علوم انسانی، غالباً تاریخی است. علوم انسانی، معارف تاریخی هستند که نیازمند روایت‌اند و گریزی از آن ندارند. ما در شاخه‌های مختلف علوم انسانی در حال روایت‌پژوهی هستیم و با دیرینه‌شناسی دانش، فهم‌مان را تاریخی می‌کنیم.

وی علوم انسانی را علمی بر اساس تاریخ و مطالعه آن دانست و تصریح کرد: تاریخ، یکی از گونه‌های روایت است و معمولاً در زبان متبلور می‌شود؛ بنابراین مطالعه این روایت‌های زبانی، نیازمند ابزارهای زبان‌شناسی است. معرفت‌شناسی یا شناخت‌نگری در علوم انسانی نیازمند روایت‌شناسی، روایت‌پژوهی و مطالعه درزمینه روایت است که با ابزار زبان‌شناسی، میسر می‌شود.

صافی با معرفی بخش‌های مختلف این اثر ادامه داد: کتاب با مقدمه‌ای کوتاه، آغازشده و در چهار فصل با عنوان‌های «انواع مرزشکنی در داستان‌های نوین فارسی»، «روایت‌گردانی در قصه‌های عامیانه و داستان‌های نوین فارسی»، «ضمیر دوم‌شخص در داستان‌های نوین فارسی» و «کانون‌سازی فرضی و معنی‌شناسی مفهومی در ادبیات داستانی ایران» نوشته‌شده است.

پرسش و پاسخ از مباحث مطرح‌شده در کتاب‌های ارائه ‌شده در این نشست از بخش‌های ویژه نشست کتاب‌خوان تخصصی زبان‌شناسی بود.