خراسان رضوی: قیام گوهرشاد از عوامل تاثیرگذار در انقلاب اسلامی است

به گزارش حلقه وصل، قیام گوهرشاد از بزرگ‌ترین وقایع تاریخی مشهد است. حادثه مسجد گوهرشاد ‌ به دنبال اعتراض مردم مشهد ‌به اجباری شدن بر سرنهادن کلاه شاپو از سوی حکومت مرکزی، رخ داد. عده‌ای از این معترضان به دستور رضاخانی در مسجد گوهرشاد جمع شدند و تحصن کردند. مقاومت مردم بر سر اعتقادات و باورهای خود زمینه‌ای شد که این مسجد قتلگاهی باشد برای متحصنین آن روز. واقعه‌ای که اگرچه بزرگترین رخداد در زمان پهلوی اول بوده و در ادامه ایستادگی مردم در برابر کشف حجاب رضاخانی را سبب شده است، اما متاسفانه تاکنون به‌ آن پرداخته نشده و در گذر زمان به دست فراموشی سپرده شده است.

 به بهانه هشتاد و یکمین سالروز واقعه گوهرشاد که چند روزی است از آن می‌گذرد به سراغ علیرضا قزوه از شاعران بنام حوزه انقلاب و دفاع مقدس رفتیم تا در گفتگویی دلیل مغفول ماندن این حادثه بزرگ تاریخی را از نگاه جامعه هنری کشورمان کنکاش کنیم.

قیام گوهرشاد چه جایگاهی در تاریخ معاصر ما دارد؟

واقعه گوهر‌شاد از جمله وقایع مهم تاریخی کشور ماست که مردم مشهد از آن سر‌بلند بیرون آمدند. در آن دوره رضاخان تمام تلاشش را کرد تا مردم را از روحانیت جدا کند. او بعد‌ از اینکه با همتای خود آتاتورک در ترکیه دیداری داشت، تحت‌تاثیر آن سفر و القائاتی که صورت گرفته بود در بازگشت ‌سعی کرد فضای جامعه را به سمت لاییک بودن و ولنگاری سوق دهد؛ اما مردم ایران در برابر این حرکت رضا‌خان مقاومت کردند و به‌راحتی تن به‌‌ تغییر ندادند. این مقاومت‌ نشان داد ارتباط ‌جامعه ایران با روحانیت بسیار قوی است، به همه ثابت‌ کرد این مردم باورهای دینی و سنتی خود را به‌راحتی کنار نمی‌گذارند، پای آرمان‌ها خود می‌ایستند و از جان خود هم واهمه‌ای ندارند. حادثه گوهرشاد، واقعه‌ای بود که جزو نقاط عطف تاریخ ایران به شمار می‌رود. عده‌ای قیام بزرگ 15 خرداد را متأثر از ‌ حماسه‌ای می‌دانند که در گوهرشاد به دست مردم مشهد به وقوع پیوست. به هرحال این‌ها ادامه ‌زنجیره‌ای است که به مقابله و ایستادگی در برابر پهلوی اول و ‌دوم انجامید.

 تأثیر این واقعه در ماجرای کشف حجاب رضاخانی چیست؟

در قیام گوهرشاد که به ایستادگی مردم در برابر کشف حجاب و مقاومت مردم مشهد در برابر این تزویر رژیم انجامید، مردم از آرمان‌های خود کوتاه نیامدند. در واقع کلاه پهلوی نمادی از دست‌کشیدن از اعتقادات، عادات سنتی‌ و کهن بود؛ در‌حالی‌که اعتقادات سنتی اعتقاداتی ریشه‌دار است. از بیعتی که مردم مشهد با امام‌رضا (ع) بسته‌اند تا نمازی که در بیرون از شهر به همراه حضرت اقامه کرده‌اند، همچنین دفاعی که ‌‌ از امامت حضرت داشته و در مقابل مأمون خلیفه وقت ایستاد‌ه‌اند و ...، ‌قیام گوهرشاد دنباله همان حرکت‌های مردم مشهد است. آنها با ایستادگی در برابر رضاخان و به دنبال آن خون‌هایی که در حادثه گوهرشاد بر زمین ریخت، نشان دادند، حفظ اعتقادات از جانشان هم با ارزش‌تر است. قیام گوهرشاد بیشتر بر موضوع عفاف و حجاب و پایبندی مردم مشهد بر سر اعتقادات خود تاکید دارد.

به عقیده شما پیام اجتماعی و فرهنگی این واقعه چه بوده است؟

پیام قیام گوهر شاد برای زنان و دختران ما این است که بیدار باشند و بدانند یکی از راه‌هایی که دشمن می‌خواهد از آن راه به کشور ما نفوذ کند، حجاب و عفت آنان است. استفاده از تبلیغات ماهواره‌ای و فضاهای مجازی برای القای بی‌حجابی و بی‌عفتی شگرد جدید دشمن در سال‌های اخیر است. تاریخ به وقوع پیوستن حادثه گوهرشاد زیاد دور نیست. حدود 80 سال از این واقعه می‌گذرد. چه خوب است برگردیم و تاریخ را مرور کنیم. از تاریخ درس بگیریم و با هوشیاری نگذاریم دشمن به اهد‌اف خود دست یابد.

باید بدانیم سال‌هاست‌ که دشمن با برنامه‌ریزی و حیله‌گری می‌خواهد مظاهر ‌ غربی به زندگی مردم مسلمان ایران وارد کند. استعمارگران یک دوره‌ای هر چه‌ تلاش کردند موفق به عملی کردن این خواسته خود نشدند، چون پادشاهان و سلاطین وقت ‌ این اجازه را به آن‌ها نمی‌دادند. در کشور هند، استعمار چند قرن زحمت کشید تا بتواند این کشور را جزو مستعمرات خود درآورد و به زیر سلطه بکشد. ما باید از تاریخ درس بگیریم. ‌پهلوی، عامل غرب و استکبار بود. تفکر غربگرانه‌ای که به آتاتورک دیکته شده بود به پهلوی هم رساند‌ه بودند که با این شیوه باید جلو برود. اگر آمریکا و انگلیس ‌سعی می‌کردند از طریق القای تفکرات غربی خود به آن‌هایی که در رأس حکومت بودند مردم ایران را به فضای غربی نزدیک کنند این آزمونی بود برای غرب که در آن شکست خوردند. بعد از ‌حادثه گوهرشاد، کودتای 32 و ماجرای مصدق رقم خورد که آنجا هم دشمن شکست خوردند. این‌ها نمونه‌ای از تلاش‌هایی است که غرب برای نفوذ به کشور ما امتحان می‌کند و هر بار شکست می‌خورد. ما باید هوشیار باشیم.

نقش خود مسجد گوهرشاد در این اتفاق تاریخی چیست؟

مسجد از همان صدر اسلام در تمام تاریخ کارکردهای گوناگونی داشته است، محلی برای مبارزه بوده و پناهگاهی برای بی‌پناهان و درماندگان به شمار می‌رفته است. داستان حضرت علی (ع) و ضربت خوردنش در این مکان مقدس و ... نشان‌دهنده این است که مسجد برای مردم ما جایگاهی مقدس است. مردم در هیچ برهه تاریخ از ‌مساجد دل نکنده و از آن فاصله‌ نگرفته‌اند. مسجد‌ را با چیزی عوض نکرده و از سنت‌های پاک و درست خود دست بر نداشته‌اند. مسجد گوهرشاد نیز به عنوان یکی از مساجد مقدس که در جوار بارگاه ملکوتی علی‌بن موسی‌الرضا(ع) است، همین کارکرد را داشته و دارد.

حادثه گوهرشاد در اغلب پرداخت‌های فرهنگی و اجتماعی ما مغفول مانده است. به‌ نظر جنابعالی دلیل این غفلت چیست؟

بله، متاسفانه همین‌طور است، البته اتفاقات تاریخ ایران کم نیست. ماجراهای اوایل انقلاب، بعد از آن جنگ و ... سبب شده خیلی از حوادث تاریخی سرزمین‌مان در گذر زمان به دست فراموشی سپرده شود. اگرچه این پرونده باید به عنوان پرونده یکی از مبارزات تاریخی و تاثیرگذار در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ‌ بازخوانی و مرور می‌شد؛ اما کوتاهی‌هایی از سوی متولیان فرهنگی شده است و این کوتاهی‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. ما امسال تهیه یک مجموعه شعری برای زنده کردن یاد و خاطره قیام تاریخی گوهر شاد را در برنامه داریم. البته سال گذشته نیز ‌بعد از جلساتی که با دوستان شاعر تصمیم داشتیم برای نواب‌صفوی که از انقلابیون و مبارزان معاصر است، کتابی که شامل مجموعه آثار شاعران است، تهیه کردیم، همچنین مشابه این حرکت‌ را‌ برای امام‌موسی‌صدر، شهدای مدافع حرم و ... داشته‌ایم. در خصوص قیام گوهرشاد در حال حاضر ما فراخوان شعر گوهرشاد را در سایت خبرگزاری‌های فارسی زبان گذاشته و همچنین در جراید به چاپ رسانده‌ایم. تا آخر مرداد ماه شاعران فرصت دارند اشعار خود را به دبیرخانه ارسال کنند. فکر می‌کنم برای شهریور ماه کتابی با حدود 80 شعر با موضع حادثه گوهرشاد را آماده عرضه داشته باشیم. این اولین کتابی‌ است که قرار است با مظنون حماسه تاریخی گوهرشاد چاپ شود و در تاریخ به ثبت برسد. در برنامه داریم ان‌شاءالله اوایل مرداد ماه همایش ادبی به مناسبت بزرگداشت قیام گوهرشاد در مشهد برگزار کنیم و متعاقب آن این برنامه را در تهران نیز خواهیم داشت؛ چراکه این واقعه مختص مردم مشهد نیست، قیام گوهرشاد واقعه و قیام ملی است.

فکر می‌کنید کار علمی و پژوهشی در زمینه قیام گوهرشاد تا چه اندازه ضرورت دارد؟

کار علمی در خصوص اتفاقات و وقایع تاریخی یکی از ضروریات پرداختن به موضوع مورد نظر است. تا جایی که من اطلاع دارم در زمینه قیام گوهرشاد و در همایش مشهد کارهای تحقیقاتی و پژوهشی خوبی انجام شده است، اما هنوز هم جای کار دارد. رساله‌های دانشگاهی می‌تواند بخشی از این کار تحقیق و پژوهش را به خود اختصاص دهد. همچنین رساله‌های دانشگاهی می‌توانند به این موضوع بپردازند، پژوهشگران تاریخ پای کار بیایند و قیام گوهرشاد موضوع رساله‌های دکتری و فوق لیسانس آن‌ها ‌ باشد. به هر حال از آن واقعه حدود هشتاد سال گذشته و نسلی که آن را درک کرده باشند انگشت‌شمار هستند، اما شاید آن نسل برای فرزندان خود دیده‌ها و شنیده‌هایشان را از واقعه مسجد گوهرشاد را نقل کرده‌ باشند. می‌توان از همان مطالب گفته شده، مستنداتی را جمع‌آوری کرد. تحقیقات میدانی در این خصوص برای شفاهی‌سازی تاریخی این واقعه مهم خیلی مؤثر خواهد بود. فیلم‌سازان و مستند سازان ما نیز می‌تواند در این عرصه وارد شوند و با تهیه فیلم قدمی در مسیر بازگو کردن حقایق قیام گوهرشاد بردارند.

ما باید برگردیم و حوادث جدی و تاثیرگذار انقلاب را بازخوانی کنیم. به‌خصوص حوادثی که با استکبار ستیزی، ‌ عفاف و روحانیت، مردم مبارزه و شهدای ما رابطه دارد. قیام مسجد گوهرشاد واقعه کوچک و کم اهمیتی نیست که از آن به راحتی گذشت. در طول این هشتاد سال از این دست حوادث بوده، باید ببینیم کجا‌ها اتفاق افتاده و کجاها پرداختی در خور آن‌ها نشده است. باید ببینیم غفلت‌هایمان کجا بوده است. گاهی دشمن تلاش می‌کند ما از یک اتفاقاتی غفلت کنیم و فکرمان در جایی دیگر مشغول باشد. در خصوص حادثه گوهر شاد، حادثه طبس، حماسه‌ای که نواب آفرید، گم شدن دیپلمات‌های ما در لبنان و ... می‌توان کلی کار کرد فیلم‌نامه تهیه کرد، رمان نوشت، کتاب شعر به چاپ رساند و ... فقط یک یا علی لازم است و همت بلند.

منبع:فارس