به گزارش حلقه وصل، تا همین چند سال پیش وقتی رادیو یا تلویزیون را روشن می کردیم ناخودآگاه با مشاهده اخبار علمی از طراحی و ساخت ماهواره های متنوع یا پرتاب آنها به فضا که مربوط به کشورهایی مانند آمریکا، ژاپن، چین و غیره بود این تفکر در ذهن ایجاد می شد که آیا ایران هم می تواند روزی ماهواره بسازد و به فضا پرتاب کند؟ امروز آن تصورات ذهنی به واقعیت پیوسته است.
سازمان فضایی با مشارکت دانشگاه‌های سطح یک کشور و پژوهشگاه‌ها با استفاده از دانشمندان ایرانی اقدام به طراحی و ساخت ماهواره‌های مختلف با کاربردهای متنوع کرده است که از آن جمله می‌توان به ماهواره ظفر اشاره کرد.
برای باخبر شدن از فعالیت‌های فضایی و ماهواره‌ای کشورمان از مرتضی براری معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس سازمان فضایی ایران دعوت کردیم تا درباره آخرین اتفاقات و دستاوردها با او به گفت و گو بپردازیم.
براری حرف‌های زیادی در زمینه ماهواره، فضا و اینترنت مطرح کردن که اطلاع از آنها خالی از لطف نیست.
* در آینده‌ای نزدیک همه تکنولوژی توسط ماهواره انجام می‌شود
به عنوان آغاز گفت و گو بفرمایید اصلا حوزه علم فضا برای جمهوری اسلامی ایران در چه اندازه اهمیت دارد؟
براری: همانطور که می دانیم در آینده‌ای نزدیک تمام تکنولوژی و توسعه یافتگی توسط فضا و ماهواره انجام می‌شود، از این رو یکی از مهم ترین اولویت های کشور ما هم علم فضا و دستاوردهای فضایی است و در این زمینه برنامه های بسیاری هم دارد، در هر کشوری آژانس فضایی متولی حوزه فضا است که در ایران هم شورای عالی فضایی نیز مسؤولیت حوزه فضا را بر عهده دارد، برای مثال اکنون ناسا آژانس فضایی آمریکا است.
* کشور ایران دارای شورای عالی فضایی است
گفتید ایران هم آژانس فضایی دارد،کارکرد آن چگونه است؟
براری: بله، کشور ما دارای شورای عالی فضایی است که ۵ وزیر دولت آن را تشکیل می‌دهند، در حال حاضر دبیری شورای عالی فضایی و ریاست سازمان فضایی برعهده من گذاشته شده است، فعالیت‌های فضایی دارای ۴ رکن است که می‌توان به سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی توسعه، هماهنگی بین دستگاه‌ها و در نهایت نظارت بر فعالیت فضایی از جمله ارکان شورای عالی فضایی است.
* حوزه فضا یک حوزه اقتداری است
مهم ترین گام برای تقویت حوزه فضا در حال حاضر چیست؟
براری: من معتقدم حوزه فضا یک حوزه اقتداری بوده که بر همین اساس بسترسازی لازم را برای حضور نخبگان در حوزه فضا ایجاد کرده و در این زمینه گام‌های خوبی برداشته شده است.
یکی از مهمترین برنامه‌های ترامپ در دوره دوم انتخابات این است که تحریم ایران را همزمان با ارسال ماهواره‌های متعدد به فضا جشن بگیرد
تحولات و استفاده از تکنولوژی روز دنیا مانند فضا به چه میزان در کشورهای دنیا رایج است؟
براری: در پاسخ به این سوال باید بگویم که در حال حاضر ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا یکی از مهمترین برنامه‌اش در دوره دوم انتخابات این است که تحریم ایران را همزمان با ارسال ماهواره‌های متعدد به فضا جشن بگیرد.
همچنین ۱۳۸ روز دیگر پنجاهمین سالگرد کشور امارات در حوزه ساخت مریخ‌نورد است که قرار است با همکاری کشور ژاپن یک مریخ‌نورد را به فضا پرتاب کند، اینها نشان‌دهنده تحولات و استفاده از تکنولوژی روز دنیا است که ما در این زمینه نباید عقب بمانیم.
* آینده هر کشوری را انقلاب فضایی و اقتصاد فضایی تعیین می‌کند
تاثیر حوزه فضا در اقتصاد به چه میزان است؟
براری: آینده هر کشوری را انقلاب فضایی و اقتصاد فضایی تعیین می‌کند چراکه ۱۳۹ درصد رشد اقتصادی تا دو دهه آینده به دست فعالیت‌های فضایی می‌افتد، به طوری که ما باید در این زمینه به طور شبانه‌روزی فعالیت کنیم؛ چراکه باید بگویم کشورهای غربی با تولید فیلم‌های متنوع و مختلف فرهنگ ایرانی ـ اسلامی و خانواده‌های ما را مورد هدف قرار داده و سعی دارند به آنها آسیب رسانده تا بی‌بندوباری را ترویج دهند.
* مهمترین اقتصادها در دنیا اقتصاد فضایی است
اقتصاد چگونه می تواند فضایی شود؟ در این زمینه بیشتر توضیح دهید.
براری: در حال حاضر یکی از مهمترین اقتصادها در دنیا اقتصاد فضایی است به طوریکه می توان گفت این اقتصاد در آینده‌ای نه چندان دور همه کشورها را متحول کرده و در برمی‌گیرد. اکنون بیش از 90 درصد صادرات و واردات مربوط به ناوبری است به طوری که ما سعی داریم از طریق ماهواره بسیاری از صادرات و واردات را در همه بخش‌های مختلف تسهیل کنیم؛ چراکه باید بگویم به زودی اینترنت ماهواره‌ای در همه جا فراگیر می‌شود و دیگر بسیاری از اپراتورها کارکرد خودشان را از دست می‌دهند.
در واقع باید به این نکته اشاره کنم که جنگ امروز، جنگ در محتوا است به این معنی که کشورهای قدرتمند در حال تلاش هستند تا زیرساخت‌های ارتباطی هر کشور را در دست بگیرند که اگر این اتفاق بیفتد آنها مشخص می‌کنند که به طور مثال کدام استارت‌آپ فعالیت کند و کدام استارت‌آپ فعالیت نکند.
* ایران جزء ۹ کشور دارای ماهواره است
وضعیت حوزه فضایی ایران در طراحی و تولید ماهواره چگونه است؟
براری: ۱۱ سال قبل برای نخستین بار با قرار گرفتن ماهواره امید در مدار، کشور ایران جزء ۹ کشور دارای ماهواره شد. از طرفی از آن زمان تاکنون خوشبختانه پیشرفت‌های بسیار زیادی در حوزه علم و فناوری و به خصوص فضا کسب کرده‌ایم، به طوری که امروز شاهد طراحی و ساخت ماهواره ظفر هستیم که این ماهواره هر ۹۴ دقیقه یک بار به دور خورشید می‌چرخد.
این در حالی است که ما در درون فضا با انواع تشعشعات فضایی مواجه هستیم، اما خوشبختانه ماهواره ما قابلیت روبرو شدن با حوادث و اتفاقات غیرمنتظره را دارد.
* سال ۸۷ برای نخستین بار ما یک ماهواره‌بر را طراحی کردیم
علم طراحی و تولید ماهواره در ایران بومی شده است؟
براری: بله، سال ۸۷ برای نخستین بار ما یک ماهواره‌بر را طراحی کردیم که توانست نزدیک به ۲۵۰ کیلومتر ماهواره ما را در مسیر مدار قرار دهد. البته آن موقع نخستین گام‌های ساخت ماهواره‌بر را تجربه می‌کردیم، اما امروز ما وارد فاز دیگری در طراحی و تولید ماهواره شده‌ایم، به طوری که اکنون حرکت ما در مدار عملیاتی است. به طور مثال ماهواره پیام دانشگاه امیرکبیر سال گذشته در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار گرفت، در صورتی که تا قبل از آن ماهواره ما نهایتا با کمک ماهواره‌بر ۲۵۰ کیلومتر می‌توانست در مدار قرار گیرد. این به این معنی است که در ۳ حوزه ارتفاع مداری دو برابر رشد کردیم. در حوزه طول عمر مداری 25 برابر رشد داشته‌ایم و در حوزه وزن ماهواره‌بر نیز 5 برابر شاهد رشد هستیم.
* ماهواره‌بر یک موشک نیست
آیا کشور ما توانایی مقابله با کشورهای غربی را در حوزه فضا و تولید ماهواره دارد؟
براری: ماهواره‌بر یک موشک نیست، دشمن امروز در حال ترکیب کردن ماهواره‌بر و موشک است. آنها برای اینکه عملیات‌های فضایی را بی‌ارزش کنند می‌خواهند بگویند ماهواره‌برهای ایرانی همان موشک است که برایش هزینه‌های زیادی صرف شده که البته باید بگویم تاکنون آنها نتوانسته‌اند به آنچه در سر دارند دست پیدا کنند.
* ۱۵ سال پیش ما با کشور ایتالیا یک ماهواره را طراحی و تولید کردیم
تاریخ طراحی و ساخت ماهواره در ایران مربوط به چه زمانی است؟
براری: باید بگویم ۱۵ سال پیش ما با کشور ایتالیا یک ماهواره را طراحی و تولید کردیم که قرار بود آنها آن را پرتاب کنند، اما این کار را نکردند؛ چراکه نمی‌خواستند اعتماد به نفس مهندسان ایرانی با پرتاب ماهواره افزایش پیدا کند، این در حالی است که قرار بود ماهواره مشترک ایران و ایتالیا در مدار ۶۰۰ کیلومتری زمین قرار گیرد. از طرفی باید به این نکته اشاره کنم که در گذشته ماهواره‌های ایرانی توانایی قرار گرفتن در مدار ۳۶ هزار کیلومتری را داشتند، اما اکنون ماهواره‌های ما در مدار ژئو و در مدار ۵۰۰ کیلومتری قرار می‌گیرند.
* هر کشوری که از تکنولوژی فضا عقب بیفتد وابستگی‌اش بیشتر می شود
به نظر شما راه پیشرفت در حوزه فضایی چیست؟
براری: امروزه هر کشوری که از تکنولوژی فضا عقب بیفتد وابستگی‌اش به کشورهای بزرگ مثل آمریکا بیشتر خواهد شد. درواقع ما معتقدیم پاشنه آشیل فناوری فضایی پرتاب ماهواره است؛ چراکه فضا حیطه‌ای است که قدرت و تسلط برای هر کشوری می‌آورد در واقع ورود به تکنولوژی فضا در اوایل دهه ۸۰ تعریف شد که در آن زمان ماهواره سفیر طراحی و ساخته و پرتاب شد که این کار برای توانمندی و میزان تخصص دانشمندان بود.
* ماهواره‌بر سیمرغ اکنون ۸۰ تن وزن دارد
از ماهواره بر سیمرغ بگویید؟
براری: ماهواره‌بر سیمرغ ۸۰ تن وزن دارد و جزء ماهواره‌برهای عملیاتی محسوب می‌شود. از آنجایی که صفر تا صد تهیه و تولید ماهواره‌بر توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده و بومی است ما اکنون این امکان را داریم که بتوانیم این ماهواره‌بر را صادر کنیم. این ماهواره‌بر دو ویژگی مهم دارد، اول آنکه می‌تواند در مدار ۸۰۰ کیلومتری با قابلیت بلند کردن ۱۴۰ تن وزن را دارد و دوم اینکه این ماهواره‌بر می‌تواند با سرعت ۷.۵ کیلومتر بر ثانیه حرکت کند.
* ماهواره های ایرانی در فاز تحقیقاتی هستند
در حوزه فضا و به خصوص ماهواره در چه مرحله ای هستیم؟
براری: ماهواره‌های ایرانی در حال حاضر در فاز تحقیقاتی قرار دارد و هنوز در فاز عملیاتی نیستند، البته افراد تراز اول دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند ماهواره‌هایی مانند سیمرغ و سفیر را طراحی و تولید کنند که مشابه آن دیده نمی‌شود و به عنوان محصولات داخلی کاملا ایرانی هستند.
* کار علمی باید شفاف باشد
نیروی انسانی فعال در حوزه ماهواره چند نفر هستند؟ اکنون ما می توانیم انتظار اتفاقات خوبی را داشته باشیم؟
براری: ما معتقدیم کار علمی باید شفاف باشد اما این شفافیت نباید انتظار عموم را بالا ببرد؛ چراکه اگر به نتیجه مطلوب نرسیدیم دچار بازخواست نشویم، در حال حاضر نزدیک به ۲۰۰ نفر در سایت ماهواره‌ای مشغول به کار هستند و ۳۰۰ نفر دیگر نیز در تجهیزات ماهواره‌ای فعالیت می‌کنند که در مجموع باید بگویم با نیروهای پشتیبانی اکنون نزدیک به ۷۰۰ نیرو متخصص، فعال داریم که بیشتر آنها متولدین دهه ۶۰ هستند.
* اگر در فضا به بالای ۸۰۰ کیلومتر برسیم یعنی به یک ثروت عظیمی دست یافته‌ایم
چه زمانی می توانیم از ماهواره خدمات مختلف بگیریم؟
براری: اگر ما بتوانیم در فضا به بالای ۸۰۰ کیلومتر دست پیدا کنیم درواقع به یک ثروت عظیمی دست یافته‌ایم که آن ثروت اینترنت ماهواره‌ای است. از طرفی باید بگویم نخستین اینترنت ماهواره‌ای قرار است در سال ۲۰۲۲ وارد بازار جهانی شود که در این زمینه ما باید همه تلاش خود را بکنیم تا از سایر کشورها عقب نیفتیم. این در حالی است که اکنون ماهواره‌های سیمرغ، سریر، سروش این قابلیت را دارند که در ۳۶ هزار کیلومتری قرار گیرند. اما ما نیاز به حمایت بیشتری در حوزه فضا داریم. به طور مثال در هر ۲۰۰ کیلومتر بالای سرمان یعنی در 500 کیلومتری فضا آمریکا یک ماهواره دارد که برای اینکه ما بتوانیم خودمان را به آن برسانیم 5 سال زمان داریم. درواقع باید طی این مدت به یک نقطه پیشرفت رسیده تا بتوانیم در مقابل قدرت آینده بایستیم.
* جنگ آینده یک جنگ فضاپایه خواهد بود
بیشتر توضیح دهید.
براری: یکی از نکات مهم در علم فضا این است که جنگ آینده یک جنگ فضاپایه خواهد بود، به طوری که اگر در آینده جنگی رخ دهد فضا خط مقدم آن است، پس فضا برای جمهوری اسلامی یک حوزه اقتداری و ملی است، در واقع باید بگویم امروز فضا پیشگام علم و دانش و فناوری است، زیرا کشورها به واسطه توسعه زیرساخت استراتژی و پیشران توسعه خدمات پیشرفت می‌کنند.
* اولویت کشور توسعه زیرساخت فضایی است
هدف سازمان فضایی در شرایط امروز کشور چیست؟
براری: مهمترین اولویت کشور توسعه زیرساخت فضایی است، به طوری که ما هدفمان دو مدار ژئو که بین 500 تا هزار کیلومتری زمین است و مدار 36 هزار کیلومتری دومین هدف ما است.
* موفقیت برنامه فضایی مستلزم پیوستگی و تکرار است
علت موفقیت دانشمندان در طراحی و ساخت ماهواره چیست؟
براری: ما معتقدیم موفقیت برنامه فضایی مستلزم پیوستگی و تکرار است که در این رابطه باید بگویم سال آینده ایران چندین پرتاب ماهواره خواهد داشت که اولویت ما در این برنامه تثبیت مدار ژئو یا همان مدار 36 هزار کیلومتری در فضا است.
* ویژگی‌های ماهواره ایجاد کسب و کار و تجارت الکترونیک است
ماهواره ها دارای چه کارکردهایی برای جامعه هستند؟
براری: یکی از ویژگی‌های ماهواره ایجاد کسب و کار و تجارت الکترونیک است که در ناوبری، خودرو، قطار کاربرد دارد. یکی از مهمترین کاربردهای ماهواره، اینترنت ماهواره‌ای است که به صورت مستقیم می‌تواند به گوشی همراه افراد خدمات بدهد. البته باید بگویم اکنون دانشمندان حوزه علوم فضایی تسلط کامل بر علم و فناوری فضایی دارند که به این اتفاق با تعهد و خودباوری رسیده‌ایم که نمی‌توانیم بگوییم در این زمینه کپی‌برداری یا مهندسی معکوس کرده‌ایم. در حال حاضر ما جزء 5 کشور دارای پایگاه و ایستگاه فضایی هستیم که با توان خود به این موقعیت دست یافته‌ایم و اینجا می‌توانیم بگوییم دانش ماهواره در کشور ایران کاملا بومی است.
* آمریکا بخش فضایی کشور را ۴۰ سال پیش تحریم کرده است
رشد ایران در حوزه فضا و ماهواره چگونه است؟
براری: در حوزه فعالیت‌های فضایی به خصوص ماهواره در دنیا بعد از ۴۰ پرتاب کشورها به رشد ۹۰ درصدی در طراحی و تولید ماهواره می‌رسند، اما ما با ۲ پرتاب به این سطح از موفقیت رسیده‌ایم که این نشان از تخصص دانشمندان و استمرار و تکرار تولیدات علمی است، از طرفی باید بگویم آمریکا بخش فضایی کشور ما را ۴۰ سال است مورد تحریم قرار داده اما به هدفش نرسیده است و ما همچنان در حال پیشرفت هستیم.
* هدفمان در طراحی و تولید ماهواره توسعه کشور و رفاه اجتماعی است
ایران در تولید ماهواره به دنبال چه هدفی است؟
براری: هدفمان در طراحی و تولید ماهواره توسعه کشور و رفاه اجتماعی است؛ چراکه ماهواره می‌تواند اقتصاد کشاورزی را رونق دهد، به طوری که با استفاده از تکنولوژی ماهواره ما می‌توانیم خدمات متنوع و مختلفی را در حوزه کشاورزی ارائه کنیم. به طور مثال ما منحنی رشد گیاه را روزانه می‌توانیم پایش کنیم.
* فضا دارای پتانسیل‌های ارزشمند برای اقتصاد آینده کشوراست
کشور ما در حوزه فضا و ماهواره چه جایگاهی دارد؟
براری: ما در کشور دارای سه اقلیم زمین، هوا و فضا هستیم که خوشبختانه در حوزه زمین و هوا شناخت خوبی در جامعه وجود دارد اما در حوزه فضا باید ظرفیت‌های آن برای عموم شناخته شود؛ چراکه فضا دارای پتانسیل‌های ارزشمند برای اقتصاد آینده کشور است.
